Orzeczenie o niepełnosprawności pracownika – jak je czytać?

Pracownik niepełnosprawny i jego orzeczenie o niepełnosprawności – co warto wiedzieć

Zacznijmy od początku i wyjaśnijmy, na czym obecnie polega orzekanie o niepełnosprawności i skąd bierze się pojęcie „całkowita niezdolność do pracy”.

W polskim prawie pojęcie całkowita niezdolność do pracy związana jest z wydawaniem orzeczeń o niepełnosprawności. Na początek warto podkreślić, że istnieją dwa rodzaje tych orzeczeń:

• wydawane dla celów rentowych przez lekarzy orzeczników ZUS czy KRUS,
• wydawane dla celów pozarentowych przez powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności.

Orzekaniem o niezdolności do pracy do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i ocenia stopień niepełnosprawności do pracy. Wydaje on orzeczenie, na podstawie którego ZUS podejmuje decyzję w sprawie świadczeń rentowych. Lekarz orzecznik kwalifikuje osobę jako: częściowo niezdolną do pracy, całkowicie niezdolną do pracy czy też całkowicie niezdolną do pracy oraz samodzielnej egzystencji.

Zgodnie z ustawą o rehabilitacji, orzekaniem o niepełnosprawności do celów pozarentowych zajmują się Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. W tym przypadku ustala się trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny stopień niepełnosprawności,
• umiarkowany stopień niepełnosprawności,
• lekki stopień niepełnosprawności.

Art. 5 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 1997, Nr 123, poz. 776 z późn. zm.) stanowi, że orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o całkowitej niezdolności do pracy, traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Odpowiednikiem orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji jest znaczny stopień niepełnosprawności.

Warto tu podkreślić, że 1 września 1997r. zmieniły się zasady orzekania o niepełnosprawności i przestały funkcjonować komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia przy Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Nie wydaje się już orzeczeń stwierdzających I, II lub III grupę inwalidzką, natomiast osoby, które przed wejściem w życie ustawy zaliczono do jednej z tych grup, pozostały niepełnosprawnymi oraz zachowały nabyte uprawnienia pod warunkiem, że to orzeczenie nie straciło swojej ważności lub nie zostało zmienione. Z słownika zniknęły też określenia grupa inwalidzka czy grupy inwalidzkie. Obecnie możne je wyłącznie spotkać w kontekście inwalidów wojennych i wojskowych.

Zasady orzekania reguluje również rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2003r. nr 139 poz.1328) a nadzór nad orzekaniem o niepełnosprawności sprawuje Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.

Formalnym potwierdzeniem statusu osoby niepełnosprawnej jest orzeczenie o niepełnosprawności. Przedstawienie dokumentu pracodawcy pozwala zaliczyć pracownika do wskaźnika osób niepełnosprawnych, które ma znaczenie przy ubieganiu się o dofinansowanie do wynagrodzeń z PFRON, ale o tym w dalszej części artykułu.

Orzeczenie o niepełnosprawności zawiera często informację o częściowej lub całkowitej niezdolności danej osoby do pracy, a niekiedy też do samodzielnej egzystencji. Wbrew pozorom nie wyklucza to jednak z możliwości podjęcia pracy, także na otwartym rynku. Niezdolność do pracy oznacza brak możliwości zatrudnienia danej osoby w normalnych warunkach. Jednak po dostosowaniu miejsca pracy do potrzeb pracownika można go przyjąć. Istnieją także zakłady pracy dedykowane osobom z orzeczeniem. Ostateczną decyzję o dopuszczeniu do pracy osoby niepełnosprawnej na konkretne stanowisko podejmuje lekarz medycyny pracy. Osoby niepełnosprawne, w zależności od schorzenia i stopnia niepełnosprawności mogą szukać zatrudnienia:

• w zakładach pracy chronionej,
• na otwartym rynku pracy, w tym w formie telepracy popularnie nazywaną pracą zdalną.

Potwierdzenie niepełnosprawności w obecnym oraz poprzednich systemach orzecznictwa

Ważne:

• Od 1.1.1998 r. podstawą do uznania osoby za niepełnosprawną jest wyłącznie orzeczenie wydane zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności lub orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenia innych organów, wydane po 31 grudnia 1997 r. nie stanowią podstawy do uznania osoby za niepełnosprawną w rozumieniu ustawy o rehabilitacji. Ustalenie niepełnosprawności dokonywane jest wyłącznie przez te organy. Orzeczenia KIZ i KRUS, wydane przed 1 stycznia 1998 r., traktuje się na równi z odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności wyłącznie, jeżeli są nadal ważne.
• Potwierdzenie równoważności powyższych orzeczeń znajduje się w zapisach rozdziału 2 ustawy o rehabilitacji.

Zatrudnienie osoby z orzeczeniem o niezdolności do pracy

Nawet pracownik z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji może podjąć zatrudnienie. Ocena czy mu wolno i w jakich warunkach leży po stronie lekarza medycyny pracy. Przejdźmy jednak do szczegółów.

Osoba niepełnosprawna może podjąć zatrudnienie zarówno na chronionym jak i na otwartym rynku pracy. Niestety sformułowanie w orzeczeniu: całkowicie niezdolny do pracy może zmylić niejednego pracodawcę, zwłaszcza takiego, który dotąd nie zatrudniał pracowników z niepełnosprawnością. Jak już wspomnieliśmy, takim orzeczeniem dysponują osoby, które otrzymały prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Powodem tego może być trwała lub nabyta na skutek wypadku niepełnosprawność. Taka osoba stając na komisję ZUS zostaje zakwalifikowana przez lekarza orzecznika jako całkowicie niezdolna do pracy lub częściowo niezdolna do pracy.

Kluczowy jest tu fakt, że orzeczenie o niezdolności do pracy dotyczy sytuacji, w której dana osoba miałaby wykonywać swoją pracę w warunkach normalnych, czyli nieuwzględniających występowania określonej niepełnosprawności. Nie oznacza to jednak zakazu podjęcia przez nią pracy. Możliwa jest więc rekrutacja pracowników niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o niezdolności do pracy. Orzeczenie jest wskazaniem konieczności stworzenia przez pracodawcę przystosowanych warunków pracy do potrzeb związanych z niepełnosprawnością pracownika. W momencie, gdy pracodawca odpowiednio przystosuje stanowisko pracy uwzględniając stopień i rodzaj niepełnosprawności kandydata, to taka osoba może podjąć pracę na takim stanowisku. Przykładowo, przystosowaniem może być zapewnienie odpowiedniego sprzętu lub coraz częściej praktykowana nie tylko w przypadku osób niepełnosprawnych praca zdalna, czyli telepraca.

Jakie są korzyści dla pracodawcy i pracownika z zatrudnienia w formie telepracy? Dowiedz się czytając nasz artykuł na blogu.

Warunkiem zatrudnienia osoby niepełnosprawnej jest uzyskanie pozytywnej opinii od lekarza medycyny pracy. Skierowanie na badania wystawia pracodawca, w którym opisuje stanowisko i warunki pracy, uwzględniając również czynniki niebezpieczne. Ocena lekarza dotyczy określonych warunków na danym stanowisku pracy i stanu zdrowia kandydata. Podobnie odbywa się to w przypadku zatrudnienia pracowników pełnosprawnych, jednak w tym przypadku lekarz dodatkowo ocenia czy dana niepełnosprawność pozwala na wykonywanie pracy w określonych przez pracodawcę warunkach.

Określenie stanu zatrudnienia w przypadku przerwy między kolejnymi orzeczeniami pracownika

Pracownik jest uznawany za osobę niepełnosprawną i pracodawca ma prawo ujmować go w ewidencji jako osobę niepełnosprawną oraz otrzymywać wsparcie finansowe z PFRON do momentu, do którego posiada aktualne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. W chwili utraty ważności dokumentu dofinansowanie do wynagrodzenia przestaje przysługiwać pracodawcy od miesiąca, w którym przestało być ważne to orzeczenie, a taki pracownik traci prawo do dodatkowych uprawnień, jak np. skrócony czas pracy czy dodatkowa przerwa. Jeśli natomiast pracownik w odpowiednim czasie przedstawi kolejne orzeczenie pozwala to zachować ciągłość aktualności statusu osoby niepełnosprawnej.

Co jeśli orzeczenie o niepełnosprawności pracownika straci ważność w trakcie zatrudnienia a nowe orzeczenie dostarczy po upływie tego terminu?

Decydujące jest to czy z drugiego orzeczenia wynika ciągłość występowania stopnia niepełnosprawności. Jeśli tak jest, to pracodawca ma prawo zaliczyć zatrudnionego do pracowników niepełnosprawnych. Natomiast jeśli pracownik posiada schorzenie specjalne a pracodawca ubiega się o wyższe dofinansowanie na jego wynagrodzenie, wolno tę osobę dopiero ponownie zaliczyć do pracowników niepełnosprawnych ze schorzeniem od dnia dostarczenia przez niego orzeczenia do zakładu pracy o czym mówi art. 2a ust. 4 ustawy o rehabilitacji. Oznacza to, że jeżeli orzeczenie pracownika było ważne przykładowo do 30 marca danego roku, a kolejne dostarczył do zakładu np. 15 kwietnia to pracodawca składając wniosek Wn-D i załącznik INF-D-P za kwiecień do PFRON powinien przeliczyć mu przeciętny miesięczny wymiar czasu pracy od 1 do 14 kwietnia jako pracownik niepełnosprawny bez schorzenia specjalnego a od 15 do 30 kwietnia jako pracownik niepełnosprawny ze schorzeniem specjalnym. Podobnie należy postąpić w przypadku wypełniania informacji INF-1 i deklaracji DEK-II za kwiecień.

W sytuacji, gdy termin dostarczenia kolejnego orzeczenia o niepełnosprawności do zakładu pracy przedłuża się w wyniku oczekiwania na komisję lub pracownik odwołuje się od otrzymanej decyzji zastosowanie art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji pozwala pracodawcy wliczyć pracownika do niepełnosprawnych do trzech miesięcy wstecz licząc od daty dostarczenia nowego orzeczenia, które potwierdza zachowanie ciągłości stopnia niepełnosprawności tego pracownika. Oznacza to, że jeśli przerwa w ważności orzeczenia nie przekracza trzech miesięcy, to pracodawca może przez ten okres zaliczyć go w ewidencji do pracowników niepełnosprawnych.

Utrata możliwości wykonywania pracy w trakcie trwania zatrudnienia

Jeżeli pracownik w trakcie trwania zatrudnienia w danej firmie utracił zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy, to ma to ogromne znaczenie nie tylko dla niego samego, ale również dla pracodawcy. Jeżeli pracodawca wcześniej nie zatrudniał żadnych osób niepełnosprawnych, to naturalną kwestią jest to, że może nie mieć odpowiednio przystosowanych stanowisk pracy. W momencie zatrudnienia pracownika niepełnosprawnego i podjęcia z nim współpracy decyduje się również na przystosowanie dla niego warunków i miejsca pracy. PFRON udzielając wsparcia pracodawcom w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych daje możliwość pozyskania środków na ten cel. Spełniając określone warunki można uzyskać refundację kosztów na adaptację lub wyposażenie stanowiska pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Inaczej sytuacja wygląda, jeśli pracownik w trakcie zatrudnienia nabędzie schorzenie i nie będzie mógł wykonywać pracy na dotychczasowym stanowisku pracy, gdyż lekarz medycyny pracy nie wyrazi na to zgody.

Przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę.

Źródło: wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1999 r. (sygn. akt I PKN 469/99)

Pracodawca może też wyznaczyć dla niego inne stanowisko lub stworzyć nowe, ważne by było dostosowane do potrzeb zatrudnionego i umożliwiało mu dostęp do podstawowego zaplecza socjalnego. W przypadku, gdy w wyniku wypadku przy pracy lub wystąpienia choroby zawodowej pracownik nabędzie niepełnosprawność (nie ze swojej winy), to pracodawca jest zobowiązany do wyznaczenia mu innego miejsca pracy lub dostosowania obecnego miejsca pracy do aktualnych potrzeb. Pracodawca musi zorganizować nowe stanowisko pracy w ciągu 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez pracownika gotowości powrotu do pracy, co z kolei powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia zaliczenia do osób niepełnosprawnych.

Jak wskazuje PFRON, koszty adaptacji miejsca pracy nie mogą być przeszkodą w zatrudnieniu pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności. Jeżeli pracodawca nie wyznaczy pracownikowi innego stanowiska pracy w określonym terminie, to w związku z tym musi dokonać opłaty do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości piętnastokrotności przeciętnego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie zasad BHP przez pracownika oraz kiedy zostanie udowodniona wyłącznie jego wina.

Schorzenia specjalne i kody niepełnosprawności na orzeczeniu pracownika

Schorzenia specjalne są to pewne rodzaje przyczyny niepełnosprawności pracownika, które zgodnie z przepisami umożliwiają pracodawcy otrzymanie zwiększonej kwoty dofinansowania do wynagrodzeń z PFRON.

Udokumentowanie schorzenia specjalnego odbywa się na podstawie przedstawienia przez pracownika orzeczenia, na którym jest zawarty symbol przyczyny niepełnosprawności jaką posiada. Dopiero wówczas gdy pracodawca dysponuje orzeczeniem pracownika i jest ono potwierdzeniem na występowanie u niego schorzenia specjalnego może ubiegać się o wyższe dofinansowanie na jego wynagrodzenie.

Poniżej przedstawiamy listę schorzeń specjalnych wraz z ich symbolami na orzeczeniu:

• całościowe zaburzenia rozwoju 12-C,
• choroba psychiczna 02-P,
• upośledzenie umysłowe 01-U,
• epilepsja 06-E,
• osoby niewidome 04-O.

Schorzenia szczególne u pracownika z orzeczeniem

Istnieje grupa schorzeń, których występowanie u zatrudnionej osoby niepełnosprawnej pozwala firmie do korzystniejszego obliczenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Wiąże się to z obniżeniem obowiązkowej wpłaty na PFRON.

Wykaz schorzeń szczególnych pfron:

• choroba Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• paraplegia, tetraplegia i hemiplegia,
• zaburzenia wzroku,
• zaburzenia słuchu,
• nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS,
• epilepsja,
• przewlekłe choroby psychiczne,
• upośledzenie umysłowe,
• miastenia,
• późne powikłania cukrzycy.

Wystąpienie schorzenia u pracownika można udokumentować na podstawie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności oraz zaświadczeniem od lekarza specjalisty.

Szczególne schorzenia pfron, których nie potrzeba potwierdzać zaświadczeniem lekarza specjalisty. Wystarczy, gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności, na którym wystąpią kody schorzeń szczególnych:

• 06-E epilepsja,
• 01-U upośledzenie umysłowe
• 02-P choroby psychiczne
• 04-O zaburzenia narządu wzroku.

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej i utrata prawa do otrzymywania renty

Podjęcie zatrudnienia przez osobę niepełnosprawną wcale nie musi wiązać się z utratą prawa do otrzymywania renty z tytułu niezdolności do pracy. Takie osoby mogą mieć wypłacane świadczenie ZUS i jednocześnie pozostawać w zatrudnieniu u swojego pracodawcy. Jednak pracownik musi o tym fakcie poinformować Zakład Ubezpieczeń Społecznych a także o wysokości otrzymywanego wynagrodzenia.

Możliwość zachowania prawa do otrzymywania renty zależy od wysokości otrzymywanego dochodu w danym miesiącu. Po przekroczeniu określonego limitu świadczenie ZUS może zostać obniżone lub całkowicie wstrzymane. Dopuszczalny limit, który pozwala utrzymać rentę w pełnym jej wymiarze wynosi 70% przeciętnego wynagrodzenia. Po jego przekroczeniu świadczenie zostaje obniżone, natomiast wstrzymane jest wówczas, gdy miesięczny dochód przekroczy 130% przeciętnego wynagrodzenia. Jest to zawieszenie prawa do otrzymywania świadczenia, co oznacza, że kiedy osoba niepełnosprawna utraci ten dochód, to renta będzie ponownie jej wypłacana. Należy jednak pamiętać, że wartość przeciętnego wynagrodzenia zmienia się co kwartał i warto kontrolować jego wysokość.

Co daje pracodawcy zatrudnienie osoby z orzeczeniem

Słowem podsumowania napiszemy o benefitach jakie daje zatrudnienie osoby niepełnosprawnej. Zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego wiąże się dla pracodawcy z dodatkowymi korzyściami finansowymi. Firma zatrudniająca osoby niepełnosprawne może ubiegać się o pomoc finansową ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Ponadto jeśli przy zatrudnieniu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy osiągnie wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych zostanie zwolniony z obowiązkowej wpłaty PFRON.

Jakie wsparcie finansowe udziela PFRON pracodawcom zatrudniającym pracowników niepełnosprawnych?

Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych może ubiegać się o:

• dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych,
• zwrot kosztów na adaptację stanowiska pracy do potrzeb pracownika z niepełnosprawnością,
• zwrot kosztów na wyposażenie stanowiska pracy dla pracownika z niepełnosprawnością,
• zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego,
• zwrot kosztów zatrudnienia pracownika wspomagającego.

Na jakie stanowisko możesz zatrudnić osobę niepełnosprawną

Utrudnieniem w podjęciu pracy jest nie tylko stan zdrowia, ale też bariery architektoniczne, brak odpowiedniego sprzętu czy środków transportu, niskie wykształcenie potencjalnego pracownika, brak wiary i determinacji w znalezienie pracy. Problemem są także obawy pracodawców przed zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej. Obecnie jednak osoby z niepełnosprawnością mają większą możliwość zdobyć wykształcenie, znaleźć pracę i wykonywać wymarzony zawód, niż jak miało to miejsce w poprzednich latach.

Na przestrzeni ostatnich lat stopniowo zwiększa się poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Kiedyś szczotkarz czy masażysta to była typowa praca dla osób z orzeczeniem. Warszawa i inne miasta umożliwiają teraz znalezienie zatrudnienia także w innych zawodach. Przykładowo osoby z dysfunkcją wzroku mogą pracować na stanowisku muzyka, masażysty, tłumacza, nauczyciela języków obcych czy ociemniałych, słabowidzących i niewidomych.

Osoby niesłyszące mogą wykonywać zawody związane z plastyką, grafiką i projektowaniem, krawiectwem, programowaniem czy analityką finansową. Z kolei osoby poruszające się na wózku inwalidzkim mają możliwość podjęcia pracy w administracji, jako instruktor dla osób niepełnosprawnych, jubiler, tłumacz, dziennikarz itd. Dla osób z niepełnosprawnością intelektualną także są tworzone stanowiska pracy w różnych zawodach, np. w postaci pomocnika murarza, piekarza, stolarza czy też przetwarzaniu grafiki. Popularne są także zajęcia wymagające skupienia, dokładności i powtarzalności wykonywanych zadań, jak np. montaż drobnych elementów.

Orzeczenie o niepełnosprawności pracownika – poradnik