Zwrot dofinansowań PFRON, kiedy Fundusz może żądać zwrotu dopłat do wynagrodzeń

Wsparcie PFRON w postaci dofinansowań do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych stanowi istotną pomoc finansową dla pracodawców. Przykładowo, w 2019 roku budżet PFRON opiewał na 5,5 mld zł, z czego prawie 3,5 mld przeznaczonych było właśnie na dofinansowania do wynagrodzeń. Zainteresowanie uzyskaniem tego rodzaju pomocą jest duże. Zdarza się jednak, że pracodawca otrzymuje wezwanie do zwrotu dofinansowania z PFRON.

PFRON zwrot dofinansowania, dlaczego fundusz może oczekiwać oddania udzielonej dopłaty?

Niektórzy pracodawcy pobierający dofinansowanie na wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych otrzymuje wezwanie do zwrotu wypłaconych środków przez PFRON. Jaki jest powód? Dzieje się tak, gdy fundusz stwierdzi nieprawidłowości związane z otrzymywaniem pomocy finansowej, np. brak spełnienia wszystkich wymaganych warunków. W takiej sytuacji domaga się zwrotu wypłaconych środków wraz z odsetkami. Niekiedy są to roszczenia rzędu nawet kilkuset tysięcy złotych, co może stanowić znaczne obciążenie finansowe dla przedsiębiorstwa.

Najczęstszym powodem decyzji funduszu o zwrocie ze strony jest nieterminowe ponoszenie kosztów płacy pracowników, do których należą: wynagrodzenie brutto, premie, nagrody, dodatki oraz finansowane przez pracodawcę obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i wypadkowe), naliczane zgodnie z wysokością wynagrodzenia a także obowiązkowe składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Warto pamiętać, że składki na Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych nie są wliczane do kosztów płacy celem obliczenia kwoty dofinansowania. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykule: Fundusz Solidarnościowy a dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych

Co to oznacza dla pracodawcy? Opóźnienie uregulowania wszystkich elementów kosztów płacy pracownika nie może przekraczać 14 dni, chyba że wartość nieopłaconych składek stanowi nie więcej niż 2% deklarowanej kwoty za dany okres sprawozdawczy.

Jak wygląda procedura zwrotu dofinansowania z PFRONu?

Procedura zwrotu rozpoczyna się od wystosowania wezwania do zwrotu. PFRON w nim informuje o należnej kwocie oraz podaje podstawę prawną roszczenia. Od daty odebrania dokumentu trwa termin do zwrotu środków wynoszący 3 miesiące.

Nieterminowe opłacanie składek ZUS podstawą zwrotu dofinansowania PFRON

Jak już wspomnieliśmy jednym z podstawowych warunków otrzymania dofinansowania z PFRON do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych jest terminowe ponoszenie kosztów płacy. Zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych dofinansowanie nie przysługuje, gdy miesięczne koszty płacy zostały poniesione przez pracodawcę z uchybieniem terminu przekraczającym 14 dni.

Podstawą prawną regulującą termin opłacania składek na ubezpieczenia społeczne jest art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1778). Mówi o tym, że płatnik składek przesyła w tym samym terminie deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc, z zastrzeżeniem ust. 1a, 2a i 2b, nie później niż:

• do 10 dnia następnego miesiąca – dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie;
• do 5 dnia następnego miesiąca – dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;
• do 15 dnia następnego miesiąca – dla pozostałych płatników.

Zatem dla pracodawców otrzymujących dofinansowanie z PFRON najczęściej obowiązującym terminem opłacenia składek ZUS jest 15 dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostało wypłacone wynagrodzenie. Opóźnienie w opłaceniu składek do 14 dni będzie skutkować naliczeniem odsetek, ale pozwala na zachowanie prawa do dofinansowania PFRON. Oznacza to, że ostatecznym terminem jest 29 dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostało wypłacone wynagrodzenie. Należy jednak pamiętać, jeżeli ostatni dzień terminu przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uznaje się pierwszy dzień po dniach wolnych.

PFRON posiada prawo do nieodpłatnego korzystania z danych zgromadzonych przez ZUS, w związku z tym może sprawdzać terminowość opłacania składek. Ma na to czas aż 10 lat. W tym okresie może sprawdzić każdego pracodawcę pobierającego dofinansowanie do wynagrodzeń a czternastodniowe opóźnienia nie umkną uwadze funduszu. Pracodawca otrzyma wezwanie do zwrotu pobranego dofinansowania wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości określonej dla zaległości podatkowej, naliczane od dnia otrzymania dofinansowania do dnia dokonania zwrotu.

Przedawnienie zwrotu dofinansowania z PFRON

Pomoc publiczna ulega przedawnieniu po upływie 10 lat. Dofinansowanie z PFRON należy do takiej pomocy, jednak czy przedawnia się po upływie tego samego okresu? Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że po 5 latach fundusz traci prawo do dochodzenia zwrotu nienależnie wypłaconych dofinansowań. Skąd ta różnica?

Skąd ta różnica? PFRON stosując termin przedawnienia odwołuje się do przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 Traktatu o funkcjonowaniu UE (Dz.Urz. UE L 248/9). Udzielanie subsydiów płacowych stanowi bowiem pomoc publiczną, a art. 17 wspomnianego rozporządzenia przewiduje 10-letni okres przedawnienia dla uprawnień windykacyjnych Komisji Europejskiej w odniesieniu do niezgodnie z prawem uzyskanej pomocy.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie opierając swój wyrok na orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że to krajowe przepisy dotyczące okresu przedawnienia powinny mieć zastosowanie w prowadzonych przez PFRON postępowań dotyczących nakazu zwrotu dofinansowania.

„Warunkiem odwołania się do regulacji wspólnotowych jest sytuacja, w której dochodzenie nienależnej pomocy publicznej jest zainicjowane przez samą UE lub zlecane przez nią państwom członkowskim. Wykonują one wówczas jedynie rozstrzygnięcia Komisji i mogą stosować 10-letni okres przedawnienia. Inaczej to wygląda, gdy to krajowe organy samodzielnie dochodzą należności. Wtedy zastosowanie mają jedynie przepisy krajowe, w tym te związane z terminem przedawnienia.”

Tomasz Jaroszewicz – radca prawny z Kancelarii Kutnik Kalinowski i Partnerzy
Kiedy przedawniają się roszczenia PFRON?
Źródło: Gazeta Polska

Pojawia się tu jednak problem z ustaleniem dnia otrzymania pomocy, gdyż w przypadku dofinansowania PFRON można wyznaczyć aż 3 daty. Są nimi:

• ostatni dzień okresu sprawozdawczego, czyli miesiąca zatrudnienia pracownika niepełnosprawnego,
• dzień złożenia wniosku o dofinansowanie, czyli do 25 dnia następnego miesiąca,
• dzień wpływu środków na konto bankowe pracodawcy.

Wątpliwość w tej kwestii wyjaśnia również stanowisko sądów, które uznaje za datę przyznania pomocy ostatni dzień okresu sprawozdawczego. „Skoro pomoc publiczna w formie dofinansowanie wiąże się z zatrudnieniem pracownika niepełnosprawnego w określonym miesiącu, to prawo do tej pomocy jest nabywane z ostatnim dniem okresu sprawozdawczego, a pomoc jest udzielana, jeżeli do tej daty jest możliwe ustalenie, czy zostały spełnione warunki do wystąpienie o wypłatę pomocy.”

Stanowisko to potwierdza: wyrok NSA z 11 września 2013 r., sygn akt II GSK 765/12, wyrok z dnia 25 lutego 2015 r., sygn. akt II GSK 464/14 oraz wyrok WSA w Warszawie z 16 czerwca 2016 r. sygn. akt V SA/Wa 3594/15.

Oznacza to, że PFRON w 2020 r. nie ma podstaw prawnych by żądać od pracodawcy zwrotu dofinansowania otrzymanego w roku 2009. Niestety w rzeczywistości zdarzają się jednak takie sytuacje, w których PFRON wysyła wezwanie do zwrotu środków za okres już przedawniony. Wówczas należy odwołać się od decyzji powołując się na fakt przedawnienia udzielonej pomocy.

Zwrot dofinansowania z PFRON, przedawnienie

Jak już wspomnieliśmy, prawo do żądania zwrotu dofinansowania ze strony PFRON od pracodawców zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej art. 70 mija po upływie 5 lat. Pojawia się jednak pytanie, czy toczące się już postępowanie może przerwać bieg przedawnienia? Wątpliwość jaki termin przedawnienia powinien stosować Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych dla zobowiązań o zwrot pomocy publicznej na zatrudnienie osób niepełnosprawnych, ostatecznie rozstrzyga: Wyrok TSUE z 5 marca 2019 r. w sprawie C-349/17 Eesti Pagar, orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie oraz stanowisko Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (DMP-2.52.179.2019.AH) uzyskane przez Federację Przedsiębiorców Polskich (FPP). Przejdźmy jednak do szczegółów i wyjaśnijmy pojawiające się nieścisłości w stosowaniu określonych przepisów.

W dotychczasowej praktyce PFRON w trakcie postępowań w wydawanych przez siebie decyzjach nie uwzględniał kwestii przedawnienia wskazując, że przerwanie biegu przedawnienia wywołane jest samą czynnością wszczęcia postępowania. Stanowisko swoje uzasadniał powołując się na regulacje Kodeksu cywilnego art. 123 § 1. Przepis ten wskazuje, że bieg przedawnienia przerywa każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Z uzasadnieniem PFRON nie zgadza się Federacja Przedsiębiorców Polskich (FPP) twierdząc, iż przepisy o przedawnieniu roszczeń nie mogą być stosowane wybiórczo a Kodeks cywilny nie powinien mieć zastosowania w roszczeniach funduszu wobec pracodawców. Jest zdania, że w takiej sytuacji właściwą podstawą prawną jest art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej, który określa nie tylko termin przedawnienia, ale również zasady przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia. Mówi natomiast o tym, że „bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony (…)”. Oznacza to więc, że ani wszczęcie postępowania, ani wydanie decyzji przez PFRON nie przerywa biegu przedawnienia.

Takie zastosowanie przepisów wyjaśnia również Tomasz Chudobski – ekspert ds. prawa gospodarczego Federacji Przedsiębiorców Polskich, mówiąc:

„Zastosowanie zasad przerwania biegu przedawnienia zawartych w art. 70 ordynacji podatkowej jest logiczną konsekwencją określonego w tym artykule okresu przedawnienia. Nie można stosować art. 70 ordynacji podatkowej jedynie w połowie”.

Roszczenia PFRON wobec firmy Impel jako przykład dochodzenia zwrotu dofinansowania

Impel Facility Services Sp. z o.o. jest to firma zajmująca się ochroną osób i mienia. Działa na rynku od lat na obszarze całej Polski i zatrudnia osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności. Przykładowo w 2013 r. zatrudniała aż 1102 pracowników z niepełnosprawnością. W tym samym roku otrzymała z PFRON dofinansowanie do ich wynagrodzeń w wysokości 10.880.000 zł.

Jako podstawę do żądania zwrotu środków, PFRON wskazał uzyskaną informację z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dotyczącą nieterminowej wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne. Fundusz wystosował wezwanie do zapłaty firmie Impel wypłaconych środków z tytułu dofinansowania do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. Wskazał również, że niedopełnienie obowiązku zwrotu pobranego dofinansowania w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania wezwania skutkować będzie wszczęciem postępowania administracyjnego oraz wydaniem decyzji administracyjnej nakazującej zwrot środków. Postępowanie jest w toku i trwa od lipca 2016 r. a Impel odwołuje się cały czas.

Firma Impel otrzymała decyzję datowaną na 17.10.2018 nakazującą zwrot środków wydaną przez Prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Taką informację znajdujemy w komunikacie spółki z dnia 08.11.2018. Decyzja o nakazie zwrotu środków dotyczy kwoty 4.997.674,95 zł, która wypłacona była z tytułu refundacji składek na ubezpieczenie społeczne. Kwota ta pochodzi z okresu sprawozdawczego od 04 – 11.2008 r. Swoją decyzję PFRON uzasadnił otrzymaniem pisma z ZUS o nieterminowej wpłacie części składek na ubezpieczenie społeczne. Stanowisko spółki tyczy się faktu, iż pomoc publiczna udzielana jest na każdego niepełnosprawnego pracownika odrębnie. Oznacza to, że ewentualne uchybienia we wpłatach na ubezpieczenia poszczególnych pracowników niepełnosprawnych nie decydują o możliwości pozyskania dofinansowania na pozostałych pracowników. Spółka Impel kwestionując zasadność decyzji PFRON, złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. W związku z tym decyzja nie była prawomocna.
Łączna kwota roszczeń PFRON wobec firmy Impel, wynikająca z wszystkich postępowań administracyjnych wynosiła 34.401.723 zł. Skąd wzięła się aż tak wysoka kwota? Są to koszty:

• Wynikające z wszczętych postępowań administracyjnych niezakończonych decyzjami – 15.729.913,98 zł.
• Wynikające z decyzji PFRON – 8.285.312,02 zł.
• Wynikające z wezwań do zapłaty, poprzedzających wszczęcie postępowania administracyjnego – 10.386.497 zł.

PFRON po weryfikacji uznaje niezasadność wcześniejszej swojej decyzji.
Jak czytamy w kolejnym komunikacie z dnia 15.01.2019 spółka Impel otrzymała pismo z PFRON datowane na 07.01.2019, w którym informuje, że wezwanie do zapłaty w kwocie 10.386.497 zł. z dnia 18.09.2018 nie jest zasadne. Wezwanie to dotyczy zwrotu pobrania dofinansowania na wynagrodzenie osób niepełnosprawnych za okresy rozliczeniowe w latach od 2013 do 2017.
Z weryfikacji przeprowadzonej przez PFRON w odniesieniu do odwołania Impel dokonanej na podstawie pisma z ZUS wynika, że opłacona z uchybieniem kwota składek przez spółkę w okresach wskazanych we wcześniejszym wezwaniu do zapłaty wynosi mniej niż 2%. Nie stanowi to podstawy, by żądać zwrotu środków od Impel.

Wówczas wymagana przez PFRON łączna kwota środków do zwrotu wynosiła 24.015.226 zł. Kwota ta obejmowała koszty:

• Wynikające z wszczętych postępowań administracyjnych nie zakończonych decyzjami – 15.729.913,98 zł.
• Wynikające z decyzji PFRON – 8.285.312,02 zł.

Spółka nadal odwoływała się od negatywnych dla niej decyzji PFRON dotyczących zwrotu dofinansowań do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych.
PFRON umarza firmie Impel koszty postępowania administracyjnego.
PFRON postanowił umorzyć znaczną część żądanej kwoty do zwrotu, jednak postępowanie administracyjne wobec spółki Impel nie skończyło się.

Czytając w komunikacie z dnia 05.02.2019 r. decyzja administracyjna PFRON z dnia 21.01.2019 wobec toczącego się postępowania zawiera poniższe postanowienia:

• Umorzenie kosztów postępowania administracyjnego w wysokości: 12.675.680,42 zł. Jako uzasadnienie tej decyzji wskazał fakt wynikający z ustawy o rehabilitacji, że kwota należnych składek opłaconych z uchybieniem terminu nie może przekroczyć 2%. W przypadku spółki Impel, jak wynika z weryfikacji funduszu przeprowadzonej na podstawie pisma z ZUS nie przekraczała 2%, dlatego nie stanowiło to podstawy do dalszych roszczeń.
• Nakazanie zwrotu środków wypłaconych z tytułu dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w wysokości: 1.038.118,73 zł. Kwota ta wynika z ogólnych rozliczeń stanu konta spółki Impel jako płatnika składek. Dane pochodzą z ZUS. Stanowisko PFRON jednak nie uwzględniało faktu, czy nieterminowe wpłaty na ubezpieczenia społeczne, które wynosiły łącznie jedynie 324,37 zł, dotyczyły rzeczywiście niepełnosprawnych pracowników.

W kolejnej decyzji administracyjnej prezesa PFRON datowanej na dzień 06.02.2019 o której dowiadujemy się z komunikatu z dnia 12.02.2019 fundusz postanawia w całości umorzyć koszty związane z postępowaniem administracyjnym wobec spółki Impel. Uzasadnieniem jest powód przedawnienia, który podniósł Impel.

Aktualna kwota środków wymaganych przez PFRON do zwrotu wobec Impel na dzień 12.02.2019 wynosiła: 9.456.066,79 zł. Postępowanie toczy się dalej i ostateczna kwota roszczeń może ulec zmianie. Od tej decyzji Impel również odwołał się.

O sprawie Impel można przeczytać na stronach Bankier.pl , Money.pl oraz oczywiście na stronie Giełdy Papierów Wartościowych.

Rozłożenie na raty zwrotu dofinansowania z PFRON i umorzenie części kosztów

Pracodawcy często obawiają się decyzji PFRON o konieczności zwrotu całego dofinansowania i przedwcześnie wnioskują o rozłożenie zobowiązania na raty, co niekoniecznie kończy się pozytywną decyzją. Jest to jednak całkowicie zrozumiałe. Nakaz zwrotu dofinansowania w wysokości kilku milionów zł dla wielu przedsiębiorstw nie jest możliwy do wykonania jednorazowo. Może się to wiązać z upadłością firmy, co z kolei prowadzi do utraty miejsc pracy dla zatrudnionych już w niej pracowników niepełnosprawnych. Tego fundusz oczywiście nie chce, więc aby uniknąć takich sytuacji do ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1172 ze zm.) wprowadzony został art. 49f, który przewiduje dla pracodawców dwa rozwiązania:

1. Umorzenie w całości lub części odsetek od nienależnie pobranych dofinansowań. Warunkiem jest by kwota głównej należności została spłacona w ciągu trzech miesięcy od dnia otrzymania przez pracodawcę wezwania do zapłaty bądź ujawnienie okoliczności powodujących obowiązek zwrotu.
2. Rozłożenie na raty lub odroczenie terminu zwrotu dofinansowania.

Z takiej możliwości pracodawca może skorzystać tylko jeden raz, a całkowity okres spłaty nie może przekraczać 10 lat. PFRON stawia surowe warunki, ponieważ w momencie gdy wystąpi opóźnienie w spłacie jednej raty, umowa ulega rozwiązaniu, a zobowiązanie jest wymagane natychmiast do zwrotu w całości.

Coraz mniej pracodawców wnioskujących do funduszu o rozłożenie na raty zwrotu otrzymanego dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych lub umorzenie naliczanych odsetek niestety otrzymuje pozytywne decyzje. Nie bez znaczenia okazuje się fakt, iż wielu z nich zbyt szybko wnioskuje o ulgę w postaci umorzenia lub rozłożenia na raty swojego zobowiązania, zanim tak naprawdę decyzja będzie prawomocna. Tylko jeśli wymagana kwota do zwrotu przyjmie ostateczną wysokość może ulec rozłożeniu na raty, a odsetki zostać umorzone po terminowej spłacie.

Aby PFRON wydał pozytywną decyzję o rozłożeniu na raty należności ze strony pracodawcy musi być uzasadniona ważnym jego interesem, interesem publicznym, względami społecznymi, gospodarczymi lub innymi ważnymi przyczynami. Co jest jednak ważne i warto tu podkreślić, pracodawca powinien uważać, aby przedstawiona przez niego sytuacja ekonomiczna firmy nie została uznana jako sytuacja trudna w rozumieniu ustawy o rehabilitacji, gdyż może to doprowadzić do wstrzymania bieżących dofinansowań do wynagrodzeń.

W sytuacji odmowy ze strony PFRON ze względu na brak prawomocnej decyzji o zwrocie, pracodawca może ponownie wnioskować o rozłożenie na raty, ale dopiero wtedy gdy będzie znał ostateczną kwotę należności.

PFRON zażądał od Impel zwrotu przyznanego dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych