Sprawdzamy, o czym mówią rodzaje niepełnosprawności i komu służy wiedza o nich

Niepełnosprawność często pozostaje dla Ciebie niewidoczna, ukryta za zasłoną stereotypów i niewiedzy. Oznacza ona nie tylko fizyczne ograniczenia, które możemy zauważyć na pierwszy rzut oka, ale także intelektualne, psychiczne i sensoryczne wyzwania, które wpływają na życie milionów ludzi na całym świecie. Dopiero gdy znasz różne rodzaje niepełnosprawności, możesz podejmować odpowiednie działania, by wspierać osoby nimi dotknięte lub pomóc sobie samemu.

W artykule, który masz przed sobą, przyjrzymy się bliżej 6 podstawowym typom niepełnosprawności: ruchowej, sensorycznej, intelektualnej, psychicznej, komunikacyjnej oraz psychofizycznej związanej z przewlekłymi chorobami somatycznymi. Zbadamy, jak różne dysfunkcje wpływają na codzienne funkcjonowanie w różnych obszarach. Przekonasz się, dlaczego ta wiedza jest niezwykle ważna dla wszystkich – od samych osób z niepełnosprawnościami, przez ich opiekunów i pracodawców, po edukatorów i twórców polityki społecznej.

Czym jest niepełnosprawność?

Przestrzeni publicznej spotkasz się z różnymi definicjami opisującymi niepełnosprawność. W zależności od modelu, którym się posłużysz, pojęcie niepełnosprawności będzie określane zupełnie inaczej. Przyjęte modele: medyczny, społeczny, prawny i dotyczący zatrudnienia biorą pod uwagę inne aspekty wiążące się z ograniczeniami osoby uznanej za niepełnosprawną.

Definiując niepełnosprawność, możesz ją odnieść do zmienionych możliwości: fizycznych, psychicznych, intelektualnych lub sensorycznych, które w dłuższym okresie ograniczają zdolność danej osoby do wykonywania pewnych czynności lub interakcji ze społeczeństwem w sposób analogiczny do osób pełnosprawnych.

W codzienności spotkasz się niepełnosprawnością wrodzoną lub nabytą w wyniku choroby, wypadku lub procesu starzenia się. Poszczególne osoby, z którymi będziesz miał do czynienia, mogą mieć różny stopień nasilenia: od lekkich ograniczeń po poważne niezdolności wymagające intensywnej opieki lub specjalistycznej pomocy.

Jakie są rodzaje niepełnosprawności?

Skoro sama niepełnosprawność jest klasyfikowana w różny sposób, spotkasz się także z różnymi klasyfikacjami rodzajów niepełnosprawności. My przyjęliśmy podział na 6 grup w zależności od tego, jakiego obszaru dotyczy uszkodzenie, niezdolność lub ograniczenie pełnienia ról. Kiedy wraz z nami będziesz poznawał rodzaje niepełnosprawności, zapewne zauważysz, że zawsze wiążą się one z chorobą lub urazem, czyli przyczyną.

Podstawowe rodzaje niepełnosprawności, z którymi możesz się spotkać, to:

1. Niepełnosprawność ruchowa
   Ten rodzaj niepełnosprawności bardzo szybko zauważysz. Dotyczy on ograniczeń w mobilności, takich jak trudności w chodzeniu, potrzeba korzystania z wózka inwalidzkiego, trudności z koordynacją ruchową, lub inne przeszkody fizyczne. Przyczyną tego rodzaju niepełnosprawności bywają urazy, choroby skutkujące ograniczeniami ruchowymi typu: RZS i inne choroby reumatyczne, mózgowe porażenie dziecięce — MPD, choroby neurologiczne, udary, paraplegię, tetraplegię, czy amputacje.

2. Niepełnosprawność sensoryczna
   Obejmuje problemy ze zmysłami słuchu czy wzroku. Niepełnosprawność narządu wzroku może oznaczać ślepotę lub niedowidzenie. Niepełnosprawność słuchu odnosi się do osób głuchych lub niedosłyszących. To czy zauważysz ten rodzaj niepełnosprawności u konkretnej osoby, będzie zależało od stopnia uszkodzenia lub zaburzenia funkcji wzrokowo-słuchowych. Przyczyną niepełnosprawności w tym przypadku mogą być choroby lub urazy.

3. Niepełnosprawność intelektualna
   Charakteryzuje się ograniczeniami w zdolnościach umysłowych i funkcjonowaniu poznawczym. Może to wpływać na zdolność do nauki i przystosowania się do codziennych wymagań. Przyczyn tej niepełnosprawności możesz upatrywać w wadach wrodzonych, rozwojowych i czynnikach genetycznych, zakażeniach ogólnoustrojowych, uszkodzeniach mózgu, demencyjnych chorobach starczych.

4. Niepełnosprawność psychiczna
   Związana jest z trudnościami w regulacji emocji, myśleniu, czy zachowaniu. Może obejmować różnorodne choroby psychiczne, takie jak depresja, demencja, zaburzenia lękowe, schizofrenia czy zaburzenia osobowości.

5. Niepełnosprawność komunikacyjna
   Dotyczy trudności w komunikacji, czy to z powodu:
   – problemów z mówieniem — jak w przypadku afazji, jąkania się, czy wad narządu mowy,
   – trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej — jak przy całościowych zaburzeniach rozwojowych, autyzmie lub mutyzmie.

6. Niepełnosprawność psychofizyczna związana z przewlekłą chorobą somatyczną
   Niepełnosprawność w tym przypadku powinieneś wiązać ze zmianami narządowymi lub długotrwałym wpływem przewlekłej choroby na psychikę. Wśród przyczyn tej niepełnosprawności znajdziesz:
   – choroby układu moczowo płciowego — niewydolność nerek, nietrzymanie moczu, rak pęcherza,
   – choroby układu pokarmowego – choroby jelit, żołądka i przełyku, zapalenie wątroby lub trzustki,
   – choroby układu krążenia — miażdżyca, arytmie, niewydolność serca, nadciśnienie i niewydolność żył,
   – choroby układu oddechowego — astma, niewydolność oddechowa, mukowiscydoza, czy POCHP,
   – choroby układu nerwowego i choroby neurologiczne — stwardnienie rozsiane, SMA, dystrofie mięśniowe, choroba Parkinsona, uszkodzenia nerwów, udary,
   – zaburzenia enzymatyczne, schorzenia metaboliczne i endokrynologiczne — cukrzyca, choroby tarczycy, choroba Pompego,
   – choroby zakaźne i odzwierzęce,
   – choroby układu krwiotwórczego i nowotwory.

Ważne!
Poszczególne rodzaje dysfunkcji mogą występować samodzielnie lub łączyć się w różnych obszarach, co łatwo zauważysz, analizując przyczyny danego rodzaju niepełnosprawności.

Jaki jest związek między rodzajem i symbolem niepełnosprawności?

Symbol dysfunkcji odnajdziesz na orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności lub orzeczeniu o niepełnosprawności. Daje Ci on wiedzę o uszkodzeniu lub chorobie bez wskazywania szerzej na źródło problemu. Rodzaje niepełnosprawności zaś to rozległa kategoria. Mówią one o chorobach, uszkodzeniach lub zaburzeniach w powiązaniu z ich przyczyną oraz obszarem, którego dotyczą oraz konsekwencjami dla funkcjonowania człowieka.

Na orzeczeniach znajdziesz 12 różnych symboli. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej tę uproszczoną symbolikę przyjęło za europejską klasyfikacją rodzajów niepełnosprawności, by była bardziej czytelna i zrozumiała dla większości ludzi.

Poznaj z czym wiąże się niepełnosprawność i jak ujmowana jest w prawie. Zapraszamy do lektury naszych artykułów. Zajrzyj m.in. do:

Przedstawiamy Ci orzeczenie o niepełnosprawności bez tajemnic, byś wiedział wszystko, co powinieneś

Wyjaśniamy, co oznaczają symbole niepełnosprawności, abyś wiedział, jaki jest ich cel

Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności? Poradnik krok po kroku

Blog My Wspieramy jest pełen przydatnych informacji i rzetelnej wiedzy. Odkrywaj to, co jest Ci bliskie i potrzebne!

Kiedy rodzaj niepełnosprawności ma znaczenie?

Poniżej zobrazujemy Ci, że określenie rodzaju niepełnosprawności jest bardzo ważne. Możesz je odkryć w wielu kontekstach: praktycznych i prawnych. Docenisz rolę tego podziału niezależnie od tego, czy niepełnosprawność dotyczy Ciebie samego, czy jesteś pracodawcą zatrudniającym pracowników z orzeczeniem, czy pracujesz w instytucji, w której masz kontakt z osobami niepełnosprawnymi lub odpowiadasz za zadania mające związek z niepełnosprawnością. Dzięki wiedzy o rodzaju dysfunkcji będziesz mógł zastosować odpowiednie ułatwienia lub pokonywać bariery i przeszkody.

Kiedy więc rodzaj niepełnosprawności ma dla Ciebie znaczenie?

1. Dostosowanie miejsca pracy
   Rodzaj niepełnosprawności Twoich pracowników wpływa na charakter zmian, które musisz zastosować w miejscu pracy. Inaczej przygotujesz stanowisko i miejsce pracy dla osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim i dla osoby z niepełnosprawnością sensoryczną. Jedna osoba potrzebuje likwidacji barier architektonicznych, drugiej wystarczy zakup odpowiedniego oprogramowania.

2. Proces edukacji
   Edukacja osób niepełnosprawnych to ogromna odpowiedzialność mająca wpływ na ich przyszłość. Twoi uczniowie z różnymi rodzajami niepełnosprawności mogą potrzebować odrębnych metod i wsparcia edukacyjnego. Jednym dzieciom będziesz musiał zapewnić odpowiednie materiały i pomoce, wobec innych będziesz musiał zastosować inne techniki nauczania.

3. Zapewnienie dostępu do budynków i usług
   Znajomość rodzajów niepełnosprawności, gdy jesteś przedstawicielem określonej instytucji lub urzędu, wpływa na charakter Twoich działań, aby zapewnić wszystkim dostęp do budynków i usług. Większość ludzi postrzega likwidację barier, jako niwelowanie przeszkód fizycznych. Owszem osobom na wózkach inwalidzkich musisz zapewnić odpowiednie rampy lub windy. Są jednak rodzaje niepełnosprawności, które potrzebują innych rozwiązań. Wiedza o ograniczeniach poszczególnych osób sprawi, że dostrzeżesz potrzebę zapewnienia, np. tłumacza migowego, oznaczeń braille’owskich, ale też i ciszy.

4. Prawo i ochrona prawna
   Kiedy masz wpływ tworzenie prawa, dokładna wiedza na temat rodzajów niepełnosprawności jest Ci niezbędna. Dzięki temu ustawodawstwo staje się przyjazne osobom niepełnosprawnym i im służy, a nie utrudnia życie. Z kolei, gdy jesteś osobą z niepełnosprawnością i wiesz, z jakim typem dysfunkcji się zmagasz, odpowiednio wykorzystasz przysługujące Ci możliwości prawne oraz wszelkie przywileje i ulgi.

5. Wsparcie społeczne
   Gdy sięgasz po wsparcie społeczne, to zazwyczaj stopień niepełnosprawności ma znaczenie. W wielu sytuacjach dodatkowo albo wyłącznie to rodzaj dysfunkcji determinuje Twój dostęp do określonej ulgi dla niepełnosprawnych lub uprawnienia. Podobnie istnieją dofinansowania związane z określonymi rodzajami niepełnosprawności lub też odrębne prawa pracownicze.

Dla kogo rodzaje niepełnosprawności są ważne?

Czytając powyższą treść, możesz wysnuć wniosek, że znajomość rodzajów niepełnosprawności ma kluczowe znaczenie w kontekście zapewnienia adekwatnej pomocy, wsparcia oraz tworzenia inkluzywnego środowiska we wszystkich aspektach życia społecznego. Zwróć zatem uwagę, dla kogo ta wiedza jest ważna. My dostrzegamy jej przydatność dla wielu różnych grup i instytucji, w tym:

1. Osób z niepełnosprawnościami
   Kiedy sam jesteś niepełnosprawny, rozróżnienie rodzajów niepełnosprawności pomaga Ci w precyzyjnym określeniu swoich potrzeb oraz dostępności odpowiednich środków wsparcia i pomocy. Posiadając połączoną wiedzę o rozwiązaniach technicznych i prawnych związanych z uprawnieniami i rodzajem niepełnosprawności skutecznie wykorzystasz wszelkie możliwości. Tym samym zniwelujesz konsekwencje swojej dysfunkcji w celu pełnienia ról społecznych i uczestnictwa w życiu, w jak najszerszym zakresie.

2. Rodzin i opiekunów osób niepełnosprawnych
   Zetknięcie się z niepełnosprawnością po raz pierwszy powoduje, że czujesz się zagubiony. Dotychczas nie znałeś problemów związanych z niepełnosprawnością lub określonym jej typem. Aby skutecznie pomóc bliskiej osobie, musisz zrozumieć specyfikę potrzeb i wyzwań związanych z danym rodzajem niepełnosprawności. Potrzebujesz więc wiedzy dotyczącej wszystkich aspektów jej dysfunkcji.

3. Specjalistów medycznych i terapeutów
   Wielokrotnie spotkaliśmy się z brakiem znajomości funkcjonowania osób niepełnosprawnych w przypadku specjalistów: lekarzy, terapeutów, psychologów i innych osób, z których wsparcia korzysta każdy z nas. Dopiero dokładne zrozumienie rodzaju niepełnosprawności, jeśli pracujesz w tym sektorze, daje gwarancję, że zapewnisz skuteczne leczenie i wsparcie konkretnym osobom z różnymi dysfunkcjami.

4. Edukatorów i nauczycieli
   W systemie edukacji zrozumienie rodzaju niepełnosprawności uczniów będzie stanowić dla Ciebie bazę, na której zbudujesz odpowiednio swój warsztat pracy. Dzięki temu będziesz mógł dostosować metody nauczania i skutecznie tworzyć włączające środowisko edukacyjne.

5. Pracodawców
   Znajomość rodzaju niepełnosprawności i ich wpływu na funkcjonowanie poszczególnych pracowników poborze Ci w stworzeniu odpowiednich warunków pracy, dostosowywaniu stanowisk oraz wypełnianiu obowiązków wynikających z przepisów prawa zawartych w Ustawie o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawność wpływa na możliwości pracowników w różny sposób. Dlatego im lepiej będziesz rozumiał potrzeby, tym lepsze rezultaty pracy osiągniesz.

6. Organizacji pozarządowych i instytucji pomocowych
   Organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, oferują różnorodne formy wsparcia. Praktyka pokazuje nam, jak bywają one nieefektywne. Skąd to wynika? Jeśli nie znasz specyfiki rodzajów niepełnosprawności, zdecydowanie nie będziesz umiał przewidzieć potrzeb i określonych rozwiązań. Tym samym nie dostosujesz odpowiednio zakresu swoich oddziaływań i programów, by były skuteczne i wartościowe.

7. Rządów i samorządów
   Tworzenie polityk publicznych, programów wsparcia oraz legislacji dotyczącej osób z niepełnosprawnościami wymaga od Ciebie dokładnego poznania i zrozumienia różnych rodzajów niepełnosprawności. W żaden inny sposób nie zapewnisz skutecznego prawa i sprawiedliwych rozwiązań.

8. Społeczeństwa
   Stoimy na stanowisku, że całe społeczeństwo powinno mieć świadomość, z jakimi konsekwencjami wiążą się poszczególne rodzaje niepełnosprawności. Tylko w ten sposób będziemy mogli wspólnie budować społeczeństwo, w którym każdy z nas ma swoje miejsce i odgrywa właściwą rolę. Aby właściwie eliminować stereotypy i bariery z życia społecznego, musisz wiedzieć, z czym masz do czynienia.

Kluczowe informacje dotyczące rodzajów niepełnosprawności

Znajomość rodzajów niepełnosprawności jest kluczowa dla tworzenia inkluzywnego społeczeństwa. Dopiero wtedy będzie ono potrafiło odpowiednio reagować na różnorodne potrzeby osób z dysfunkcjami.

Wiedza ta, gdy sam doznajesz utrudnień funkcjonowaniu, pozwoli Ci na skuteczniejsze korzystanie z dostępnych środków wsparcia i prawnych przywilejów. To zaś zwiększa Twoje szanse na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i zawodowym. Rodziny i opiekunowie mogą dzięki temu lepiej rozumieć i wspierać swoich bliskich, dostosowując pomoc do specyficznych wymagań osoby bliskiej, wynikających z określonych rodzajów dysfunkcji. Znajomość rodzajów niepełnosprawności jest również nieoceniona dla specjalistów medycznych, edukatorów, pracodawców oraz organizacji pomocowych i samorządowych. Dla nich wszystkich wiedza powinna stanowić bazę do tworzenia adekwatnych programów, dostosowanych metod nauczania, odpowiednich warunków pracy i efektywnego wsparcia.

Przypomnij sobie, jakie są podstawowe rodzaje niepełnosprawności i zgłębiaj ten temat, czytając inne nasze artykuły. Wyróżniamy więc następujące rodzaje dysfunkcji:

• Niepełnosprawność ruchowa,

• Niepełnosprawność sensoryczna (wzrokowa i słuchowa),

• Niepełnosprawność intelektualna,

• Niepełnosprawność psychiczna,

• Niepełnosprawność komunikacyjna,

• Niepełnosprawność psychofizyczna związana z przewlekłą chorobą somatyczną.

Bibliografia:

• Ustawa o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 roku,

• https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19971230776,

• https://mans.org.pl/projekty/wp-content/uploads/2024/02/Praca_Charakterystyka_rodzaje_niepe%C5%82nosprawno%C5%9Bci.pdf

• International classification of functioning, disability and health (ICF), Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa 2001