Gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności? Rozwiewamy wątpliwości Pracodawców

Z chwilą, gdy niesprawny pracownik odpowiada na ofertę pracy lub przynosi orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w trakcie zatrudnienia, wielu pracodawców staje przed ogromnym dylematem. Rodzą się w takim momencie liczne wątpliwości. Tym liczniejsze im bardziej temat niepełnosprawności jest odległy przedsiębiorcy. Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej wydaje się problemem i niepotrzebnym obciążeniem firmy oraz dodatkowymi obowiązkami. Powszechne przekonanie sprawia, że rynek pracy pomimo zwiększającej się świadomości społecznej, nadal nie jest otwarty na pracowników z orzeczeniem.

Zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych to nie tylko obowiązki, ale także korzyści dla przedsiębiorców z otwartego rynku pracy.

W dzisiejszym artykule chcemy rozwiać zasadnicze wątpliwości pracodawców związane z tematyką zatrudnienia osób z dysfunkcją. Co robić, gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności, jak pracodawca ma je czytać i rozumieć? Wykażemy także, że zatrudnienie niepełnosprawnych może być korzystne m.in. w związku z dofinansowaniami oraz obniżeniem wpłaty PFRON.

Pracownik niepełnosprawny i jego orzeczenie o niepełnosprawności. Co warto wiedzieć?

Będąc przedsiębiorcą, zapewne nie jeden raz spotkałeś się z różnymi typami orzeczeń o niepełnosprawności. System orzecznictwa w Polsce jest złożony. Nic więc dziwnego, że możesz gubić się w gąszczu przepisów i niezrozumiałych wykładni prawnych. Dlatego na początek powinieneś zapoznać się z podstawowymi rodzajami orzeczeń, które mogą na twoje biurko złożyć kandydaci do pracy lub twoi dotychczasowi pracownicy.

Powinieneś wiedzieć, że w Polsce istnieją dwa rodzaje orzeczeń:

1. wydawane dla celów rentowych przez lekarzy orzeczników ZUS, KRUS, MSWiA i MON,
2. wydawane dla celów poza rentowych przez Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Pracownik niepełnosprawny a orzecznictwo dla celów rentowych

Orzekaniem do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik ZUS, który ocenia stopień zdolności do pracy. Wydaje on orzeczenie, na podstawie którego ubezpieczyciel podejmuje decyzję w sprawie przyznania renty.

W orzeczeniu takim możesz spotkać się z określeniami:

• częściowo niezdolny do pracy,
• całkowicie niezdolny do pracy,
• całkowicie niezdolny do pracy oraz samodzielnej egzystencji.

Orzecznictwo o stopniu niepełnosprawności

Drugim organem orzeczniczym zgodnie z Ustawą o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych, są Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Orzecznictwo to dotyczy celów poza rentowych.

W tym przypadku, spotkasz się ze stopniami niepełnosprawności. Jest ich trzy:

1. znaczny stopnień niepełnosprawności,
2. umiarkowany stopnień niepełnosprawności,
3. lekki stopnień niepełnosprawności.

Grupa inwalidzka, czy te decyzje są nadal aktualne?

To jednak jeszcze nie wszystko. Zapewne spotkałeś się z terminem grupa inwalidzka. Do 1 września 1997 r. funkcjonowały Komisje Lekarskie do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia przy ZUS. Wydawały one decyzje o przyznaniu jednej z trzech grup inwalidzkich: I, II lub III.

Decyzje te, o ile zostały wydane bezterminowo, funkcjonują do dnia dzisiejszego. Mogą być traktowane przez ciebie, jako przedsiębiorcę analogicznie do stopni niepełnosprawności.

Rodzaje orzeczeń, jak je rozumieć?

W związku z takim podwójnym orzecznictwem możesz mieć dylemat, jak traktować konkretne orzeczenia. Ustawa o Rehabilitacji Zawodowej, art.5, z dnia 27 sierpnia 1997 r. przychodzi ci tu z pomocą, wskazując, że:

• orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności,
• orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• odpowiednikiem orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji jest zaś znaczny stopień niepełnosprawności.

Potwierdzenie niepełnosprawności w obecnym oraz poprzednich systemach orzecznictwa

Zapamiętaj!
Od 01.01.1998 r. podstawą do uznania osoby za niepełnosprawną jest wyłącznie orzeczenie wydane Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności lub orzeczenie lekarza orzecznika ZUS.
Orzeczenia KIZ i KRUS, wydane przed 1 stycznia 1998 r., traktuje się na równi z odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, jeżeli są ważne.

Poznaj uprawnienia Pracodawców? Zapraszamy do lektury artykułów związanych z zatrudnieniem niepełnosprawnych. Przeczytaj, m.in.:

Czy w 2024 roku będzie wzrost dofinansowania PFRON do wynagrodzeń pracowników z orzeczeniem?

Dofinansowanie wynagrodzeń z PFRON. Przewodnik dla pracodawców zatrudniających pracowników niepełnosprawnych  

Orzeczenie o niepełnosprawności bez tajemnic

Uprawnienia pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności. Postępuj zgodnie z Prawem Pracy

Poszukaj inne wpisy w witrynie My Wspieramy. Odkrywaj tematy dla siebie, zyskuj wiedzę i inspiruj się!

Zatrudnienie osoby z orzeczeniem o niezdolności do pracy. Czy można pracować, mając znaczny stopień niepełnosprawności?

Być może wydaje Ci się to nielogiczne, ale nawet osoba z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji może podjąć zatrudnienie. Ocena, czy jej wolno i w jakich warunkach może wykonywać obowiązki zawodowe, leży po stronie lekarza medycyny pracy.

Sformułowanie w orzeczeniu: “całkowicie niezdolny do pracy” może zmylić Cię szczególnie wtedy, gdy dotąd nie zatrudniałeś pracowników z niepełnosprawnością. Zazwyczaj powodem takiego orzeczenia może być trwała lub nabyta znaczna niepełnosprawność.

Co oznacza orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy dla pracodawcy?

Kluczowym dla ciebie jako pracodawcy, jest poprawne zrozumienie terminów: całkowita niezdolność do pracy lub częściowa niezdolność do pracy. Określenia te dotyczą tylko sytuacji związanych z wykonywaniem obowiązków w tzw. normalnych warunkach pracy, identycznych, jak w przypadku pracowników zdrowych. Jeżeli jednak uwzględnisz występowanie stopnia i rodzaju niepełnosprawności swojego pracownika oraz przystosujesz warunki pracy do jego potrzeb, to określenie „całkowita niezdolność do pracy” traci swoją bezpośrednią wymowę.

Tak więc orzeczenie tego typu, jest dla ciebie, jako przedsiębiorcy tylko wskazaniem do przystosowania stanowiska oraz adaptacji miejsca pracy, zgodnie z potrzebami twojego pracownika.

Całkowita niezdolność do pracy oznacza brak możliwości zatrudnienia danej osoby w normalnych warunkach. Po dostosowaniu miejsca pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika można go zatrudnić.

Orzeczenie o niepełnosprawności dla pracodawcy. Jak je czytać?

Najważniejszymi informacjami, z którymi spotkasz się w orzeczeniu i powinieneś je rozumieć oraz wiedzieć, czym się one wiążą, są:

1. stopień niepełnosprawności,
2. kod lub inaczej symbol niepełnosprawności,
3. termin ważności orzeczenia.

Stopnie niepełnosprawności i ich znaczenie dla pracodawcy

Jak już wiesz, istnieje 3 stopnie niepełnosprawności:

1. stopień niepełnosprawności znaczny,
2. stopień niepełnosprawności umiarkowany,
3. stopień niepełnosprawności lekki.

Dla ciebie, jako pracodawcy istotną informacją jest fakt powiązania określonego stopnia widniejącego na orzeczeniu z wysokością dofinansowania wynagrodzenia PFRON pracownika z orzeczeniem. Zwróć też uwagę na konieczność dostosowania miejsca pracy, szczególnie w przypadku pracowników ze stopniem znacznym i umiarkowanym. Nie mniej ważne dla ciebie są także uprawnienia tychże pracowników ściśle powiązane z przyznanym stopniem niepełnosprawności.

Symbole schorzeń specjalnych a uprawnienia pracodawcy

Symbole niepełnosprawności zamieszczane na orzeczeniach są dla pracodawców istotną wskazówką o występowaniu u konkretnego pracownika tzw. schorzenia specjalnego. Jeśli zauważysz na dostarczonym ci orzeczeniu jeden z poniższych kodów możesz wnioskować o zwiększoną kwotę dofinansowania do wynagrodzenia pracownika z PFRON:

• całościowe zaburzenia rozwoju 12-C,
• choroba psychiczna 02-P,
• upośledzenie umysłowe 01-U,
• epilepsja 06-E,
• osoby niewidome 04-O.

Schorzenie specjalne u swojego pracownika udokumentujesz właśnie orzeczeniem, na którym jest zawarty jeden z powyższych symboli przyczyny niepełnosprawności.

Z czym się wiążą schorzenia szczególne u pracownika z orzeczeniem?

Istnieje grupa schorzeń, których występowanie u zatrudnionej osoby niepełnosprawnej pozwoli Twojej firmie korzystniej obliczyć wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Być może jeszcze o tym nie wiesz, ale wiąże się to z obniżeniem obowiązkowej wpłaty na PFRON dla pracodawców zatrudniających powyżej 25 pracowników.

Schorzenia szczególne, wg Ustawy to:

• choroba Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• paraplegia, tetraplegia i hemiplegia,
• zaburzenia wzroku,
• zaburzenia słuchu,
• nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS,
• epilepsja,
• przewlekłe choroby psychiczne,
• upośledzenie umysłowe,
• miastenia,
• późne powikłania cukrzycy.

Niestety, nie wszystkie schorzenia szczególne są ujęte w orzeczeniu o niepełnosprawności. Nie będziesz mógł zatem zorientować się, śledząc tylko zapisy w orzeczeniu, czy twój pracownik je posiada. W przypadku symboli niepełnosprawności: 06-E, 01-U, 02-P i 04-O bez trudu odkryjesz, że to jednocześnie schorzenie specjalne oraz szczególne.

W pozostałych przypadkach musisz udokumentować schorzenie szczególne swojego pracownika zaświadczeniem od lekarza specjalisty.

Okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności. Dlaczego to takie ważne?

Z przedstawionego ci orzeczenia pracownika, dowiesz się, na jaki termin zostało ono wydane i kiedy on upływa. Powinna to być dla ciebie istotna wskazówka. Wsparcie finansowe z PFRON możesz otrzymywać bowiem, do momentu, kiedy orzeczenie pracownika traci swoją ważność. Z tą chwilą twój pracownik jednocześnie traci prawo do dodatkowych uprawnień z tytułu stopnia niepełnosprawności, np. dodatkowego urlopu, skróconego czasu pracy itd.

Warto więc, aby zachować ciągłość statusu osoby niepełnosprawnej twojego pracownika. Aby się tak stało, powinien on w odpowiednim czasie uzyskać i przedstawić ci nowe orzeczenie.

Co, gdy wygasa orzeczenie o niepełnosprawności w trakcie zatrudnienia?

Zdarza się jednak, że pracownik nie może ci dostarczyć w odpowiednim terminie nowego orzeczenia, gdyż czas oczekiwania na komisję przedłuża się lub pracownik odwołuje się od wydanej decyzji. W takiej sytuacji ma zastosowanie art. 2a ust. 3 Ustawy o Rehabilitacji. Ten przepis pozwala ci zaliczyć w ewidencji pracownika, jako niepełnosprawnego do 3 miesięcy wstecz od daty dostarczenia nowego orzeczenia. Decyzja musi jednak potwierdzać zachowanie ciągłości stopnia niepełnosprawności tego pracownika.

Niestety dostarczenie aktualnego orzeczenia pracownika po terminie upływu ważności poprzedniego rodzi dla ciebie, jako pracodawcy konieczność zastosowania się do wykładni prawa w tym zakresie. Sytuacja taka ma zarówno wpływ na zaliczenie do ewidencji pracowników niepełnosprawnych, jak i przeliczanie miesięcznego wymiaru czasu pracy.

Przykład
Pracownik posiada schorzenie specjalne, pracodawca otrzymuje wyższe dofinansowanie wynagrodzenia. Jeżeli orzeczenie pracownika było ważne do 30 marca 2023 roku, a kolejne dostarczył  15 kwietnia to pracodawca, składając wniosek Wn-D i załącznik INF-D-P za kwiecień do PFRON powinien przeliczyć mu przeciętny miesięczny wymiar czasu pracy od 1 do 14 kwietnia jako pracownika niepełnosprawnego bez schorzenia specjalnego, a od 15 do 30 kwietnia, jako pracownika niepełnosprawnego ze schorzeniem specjalnym. Podobnie należy postąpić w przypadku wypełniania informacji INF-1 i deklaracji DEK-II za kwiecień 2023 r.

Utrata możliwości wykonywania pracy w trakcie trwania zatrudnienia

Być może spotkałeś się z trudną sytuacją w Twojej firmie, gdy nagle pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności, które oznacza, że utracił zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy. Jeżeli dotychczas nie zatrudniałeś osób niepełnosprawnych, to nie masz odpowiednio przystosowanych stanowisk pracy. Stoisz zatem przed dylematem, co powinieneś zrobić. Do rozważenia pozostają ci 2 opcje:

1. Możesz wypowiedzieć mu umowę o pracę, jeśli lekarz medycyny pracy nie wyrazi zgody na zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku.
   Przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę. Źródło: wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1999 r. (sygn. akt I PKN 469/99)
2. Możesz jednak wyznaczyć dla niego inne stanowisko lub stworzyć nowe, dostosowane do potrzeb wynikających z niepełnosprawności.

Ważne!
Jeśli pracownik nabył niepełnosprawność w wyniku wypadku przy pracy lub wystąpienia choroby zawodowej, to pracodawca jest zobowiązany do zorganizowania nowego stanowiska pracy w ciągu 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez pracownika gotowości powrotu do pracy. Jednocześnie, to powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia zaliczenia do osób niepełnosprawnych.
Brak terminowego zastosowania się pracodawcy do wymogu skutkuje koniecznością wpłaty do PFRON w wysokości 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Nie dotyczy to sytuacji, w której wyłączną przyczyną wypadku przy pracy była wina pracownika i naruszenie zasad BHP.

Co daje pracodawcy zatrudnienie osoby z orzeczeniem?

Obok zrealizowanych obowiązków pracowniczych, zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego wiązać się może dla Ciebie z dodatkowymi korzyściami. Będziesz mógł ubiegać się o różnego typu pomoc finansową ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz ulgę we wpłacie PFRON.

Jakie wsparcie finansowe udziela PFRON pracodawcom zatrudniającym pracowników niepełnosprawnych?

PFRON wesprze Cię, m.in. udzielając:

• dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych,
• zwrotu kosztów na adaptację stanowiska pracy do potrzeb pracownika z niepełnosprawnością,
• zwrotu kosztów na wyposażenie stanowiska pracy dla pracownika z niepełnosprawnością,
• zwrotu kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego,
• zwrotu kosztów zatrudnienia pracownika wspomagającego.

Wskaźnik zatrudnienia a wpłata PFRON

Będąc pracodawcą, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników, zapewne znasz koszty, jakie każdego miesiąca musisz ponieść, dokonując wpłaty na PFRON. Jest to istotne obciążenie dla Twojej firmy. Decydując się na zatrudnienie pracowników z orzeczeniem, możesz osiągnąć odpowiedni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych 6%. Tym samym obniżyć lub zostać zwolnionym z obowiązkowej wpłaty PFRON.

Gdy zatrudnisz pracowników, którzy posiadają tzw. schorzenie szczególne, osiągnięcie odpowiedniego wskaźnika będzie dla ciebie jeszcze łatwiejsze:

• etat pracownika ze znacznym stopniem i schorzeniem szczególnym liczysz potrójnie,
• etat pracownika z umiarkowanym stopniem i schorzeniem szczególnym liczysz podwójnie.

Przywileje i prawa pracownika niepełnosprawnego

Powinieneś pamiętać, że obok korzyści wynikających z zatrudnienia pracowników z orzeczeniem, musisz respektować także ich prawa i przywileje. Zostały one szczegółowo przedstawione w Ustawie o Rehabilitacji Zawodowej. Większość z nich uzależniona jest od stopnia niepełnosprawności widniejącego w orzeczeniu. Pamiętać musisz przede wszystkim o:

• Przystosowaniu stanowiska pracy.
• Skróconym czasie pracy.
• Dodatkowym urlopie dla pracowników niepełnosprawnych – 10 dni.
• Dodatkowej przerwie.
• Umożliwieniu wyjścia do lekarzy specjalistów godzinach pracy.

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej z prawem do renty

Kiedy podjąłeś już decyzję o zatrudnieniu osoby z niepełnosprawnością, w jej kwestionariuszu osobowym powinieneś uzyskać informację, czy pobiera jakąkolwiek rentę lub emeryturę. Dla ciebie, jako pracodawcy jest to ważny z uwagi na 2 obowiązki.

1. Pierwszy to wystawienie rocznego zestawienia wysokości otrzymanych dochodów z tytułu wynagrodzenia. Pracownik z niepełnosprawnością pobierający świadczenie z ZUS musi poinformować o uzyskiwaniu dochodu z tytułu zatrudnienia.
2. Drugi związany jest z naliczaniem i odprowadzaniem należnych podatków od wynagrodzenia.

Podsumowanie artykułu: Gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności

Świadomy pracodawca powinien potrafić rozszyfrować orzeczenie o niepełnosprawności swojego pracownika. Przedstawiliśmy ci podstawowy zakres informacji, które znajdziesz w orzeczeniu i jednocześnie, które mają wpływ na twoje obowiązki oraz uprawnienia wynikające z zatrudnienia pracownika z dysfunkcją.

Istotne znaczenie dla ciebie mają: stopień niepełnosprawności, schorzenia specjalne, schorzenia szczególne oraz termin, na jaki zostało wydane orzeczenie. To od tych zmiennych zależy możliwość uzyskania dofinansowania wynagrodzenia pracownika i jego wysokości oraz możliwość zmniejszenia lub brak konieczności wpłat do PFRON-u.

Od stopnia niepełnosprawności zależą także przywileje pracowników, które powinieneś realizować w swojej firmie.