Jaka praca dla chorych psychicznie? Poradnik świadomego pracodawcy

Wg GUS problemy ze zdrowiem psychicznym ma około 4% populacji, czyli 1,7 mln Polaków [GUS 2021]. Osoby te doświadczają najczęściej stygmatyzacji i wykluczenia społecznego oraz zawodowego. Na gruncie zawodowym problemy w aktywizacji wiążą się najczęściej z:

• obawami pracodawców.
• brakiem wiary osób chorych w możliwość podjęcia aktywności zawodowej.

Oczywiście możliwość zatrudnienia zależy od aktualnego stanu zdrowia i przebiegu leczenia. Niemniej ustabilizowany pacjent psychiatryczny radzi sobie w codzienności na tyle dobrze, że może efektywnie pracować.

Badania RCT konsekwentnie pokazują poprawę wyników zawodowych pracowników w kryzysie psychicznym. Część prac wskazuje także na mniejszą rehospitalizację lub lepsze funkcjonowanie u osób, które podejmują pracę [Cochrane, EQOLISE, PLOS ONE].

W dzisiejszym opracowaniu znajdziesz odpowiedź na pytanie, jaka praca dla chorych psychicznie jest możliwa i dostępna. Przedstawię Ci katalog zawodów, w których osoba w kryzysie doskonale sobie poradzi oraz listę zadań, których nie powinien wykonywać. Dowiesz się, w jakich miejscach możesz zatrudniać osoby z niepełnosprawnością psychiczną, jak je wspierać oraz jaką pomoc otrzymasz Ty w związku z tym.

Choroby psychiczne w kontekście zatrudnienia

Najistotniejszym w kontekście zatrudnienia jest:

• czy choroba została opanowana i jest w fazie remisji.
• czy pracownik stosuje się do wskazówek lekarzy, bierze leki i aktywny udział w terapii.
• czy otrzymał zgodę lekarza medycyny pracy na zatrudnienie na danym stanowisku.
• status niepełnosprawności zatrudnionego – symbol 02-P w orzeczeniu i stopień niepełnosprawności. To od tych zmiennych będą zależeć Twoje obowiązki i uprawnienia. Zwróć uwagę, że ten kod oznacza schorzenie specjalne i szczególne zarazem.

Zaburzenia psychiczne dotykają zwykle ludzi młodych, w wieku produkcyjnym i wchodzących dopiero na rynek pracy. Bardzo często posiadają oni wyższe specjalistyczne wykształcenie. Nie da się ukryć, że choroby te wpływają na myślenie, uczucia i zachowanie chorego. W zależności od jednostki chorobowej mogą one poważnie zaburzać życie człowieka.

Najczęściej spotkasz się 3 grupami zaburzeń psychicznych: zaburzeniami nastroju (m.in. depresją i chorobą afektywną dwubiegunową), zaburzeniami lękowymi (np. zespołami lęku uogólnionego i fobiami), zaburzeniami psychotycznymi (schizofrenią, psychozą).

Symptomy chorób psychicznych mogą być dla Ciebie widoczne, ale mogą być także subtelne, prawie niezauważalne. Możesz nie być świadomy problemu pracownika a jego zachowania różnie interpretować.

Jakie możliwości zatrudnienia oferuje rynek pracy dla chorych psychicznie?

Osoby z niepełnosprawnością psychiczną z uwagi na swój stan zdrowia i ustabilizowanie choroby mogą znaleźć zatrudnienie w ramach kilku modeli pracy. Zwróć uwagę, że mogą oni szukać:

• pracy na otwartym rynku.
• pracy chronionej (ZPCH).
• zatrudnienia wspomaganego.
• pracy w przedsiębiorstwie społecznym.
• zatrudnienia w zakładach aktywności zawodowej (ZAZ).
• przygotowania do obowiązków pracowniczych w ramach WTZ.

O ile pracodawcy związani z rynkiem pracy osób niepełnosprawnych są przygotowani merytorycznie i kadrowo do rehabilitacji zawodowej chorych psychicznie, o tyle dla pracodawców z otwartego rynku pracy, ta grupa kandydatów do zatrudnienia stanowi swoiste wyzwanie. Dlatego poniższe informacje będą dla Ciebie bezcenne.

W jakiej pracy poradzą sobie niepełnosprawni psychicznie z symbolem 02-P?

Istnieje szereg stanowisk, na których możesz zatrudniać osoby z niepełnosprawnością psychiczną (kod 02-P). Co ważniejsze, stanowiska te obejmują różny poziom specjalizacji i wymóg poziomu wykształcenia. Jak wspomniałam, chorzy psychicznie bardzo często mają wyższe wykształcenie specjalistyczne, a nierzadko charakteryzują się licznymi talentami i uzdolnieniami artystycznymi. Z uwagi na to, możesz zatrudnić taką osobę w środowiskach o niskim poziomie presji i przewidywalnym rytmie pracy.

Osoba z niepełnosprawnością psychiczną sprawdzi się, m.in. jako:

1. Freelancer (np. copywriter, grafik, informatyk, montażysta dźwięku i filmów).
2. Bibliotekarz.
3. Projektant, architekt krajobrazu.
4. Pracownik w obsłudze klientów.
5. Pracownik hotelu (np. pokojówka, dozorca, recepcjonista).
6. Pracownik poczty, sortowacz.
7. Korepetytor.
8. Nauczyciel akademicki, naukowiec.
9. Pracownik specjalizujący się w usługach opiekuńczych i pielęgnacyjnych.
10. Sprzedawca-ekspedient lub przedstawiciel handlowy.
11. Artysta – rysownik, malarz, muzyk.
12. Pracownik fizyczny (zawody pomocnicze w budownictwie, sprzątanie, stróżowanie, praca na magazynie, układanie towarów, ogrodnik).

Z powyższego otwartego zestawienia wynika, że chorzy psychicznie sprawdzają się przy wielu czynnościach. Niestety bardzo mało pracodawców otwartego rynku pracy chce zatrudniać ten rodzaj pracownika, z uwagi na utrwalone negatywne stereotypy. 02-P niepełnosprawność psychiczna, taki symbol na orzeczeniu kandydata do zatrudnienia działa najczęściej, odstraszająco, skreślając jego szanse na zdobycie pracy.

Które zawody wykluczają zatrudnienie chorego psychicznie?

Z uwagi na zakres zaburzeń psychicznych i ich konsekwencji dla funkcjonowania pracownika wiele zawodów pozostaje poza jego możliwościami. Część chorych przyjmuje leki o silnym działaniu na układ nerwowy, co z kolei przekłada się np. na szybkość reakcji. Dlatego nie powinieneś zatrudniać osób chorych psychicznie tam, gdzie istnieje obciążenie bodźcami, tempo, praca zmianowa, kontakt z klientem, praca z ryzykiem. Czyli na stanowiskach związanych z:

1. produkcją ciągłą, przy maszynach będących w ruchu typu krajalnice, taśma produkcyjna.
2. pracą na wysokościach.
3. pracą z otwartym ogniem.
4. pracą z dziećmi.
5. kierowaniem pojazdami.
6. naprawą samochodów i innych urządzeń elektromechanicznych.
7. pracą na samodzielnych stanowiskach związanych z odpowiedzialnością za mienie i ludzi.

Choroba psychiczna dla wielu ludzi jest swoistą tragedią, gdy nie mogą oni kontynuować dotychczas wykonywanego zawodu i zajmować prestiżowych stanowisk. Nie wykluczaj kandydata z góry, wyprzedzając nieuzasadnione obawy. Zatrudnienie powinno zawsze odnosić się do konkretnych przeciwwskazań, oceny lekarza prowadzącego i BHP stanowiska – nie samej choroby.

Jak zapewnić wsparcie pracownikowi z chorobą psychiczną?

Decydując się na zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością psychiczną, który przedstawił Ci orzeczenie z symbolem 02-P, w związku z jego problemami warto, byś mu zapewnił komfortowe warunki pracy. To będzie sprzyjało stabilizacji jego stanu psychicznego, adaptacji do nowych warunków i efektywnej realizacji obowiązków zawodowych.

W jaki więc sposób wesprzeć pracownika z chorobą psychiczną podczas zatrudnienia:

• przygotuj zespół na dołączenie pracownika chorego psychicznie.
• zapewnij współpracę z pracownikiem, który będzie bezpośrednio nadzorował pracę osoby chorej psychicznie.
• wprowadź jasne procedury i zasady.
• przypisz jasno określone obowiązki z czasem na ich wykonanie (chory psychicznie dobrze pracuje w sytuacjach schematycznych).
• skorzystaj ze wsparcia i zatrudnij asystenta osoby niepełnosprawnej, który będzie pełnił funkcję koordynatora, trenera pracy lub mentora.
• w przypadku pracowników gorzej funkcjonujących dostosuj jasne i klarowne komunikaty. Pracownik nie może otrzymywać abstrakcyjnych poleceń typu „ proszę posprzątać pokój”. Zamiast tego typu polecenia powiedz: „w pokoju numer 8 odkurz wykładzinę, zmień pościel, pościeraj kurz z blatów i mebli”.

Wdrożenie tych zasad sprawi, że praca dla chorych psychicznie będzie dostępna w Twojej firmie. Pracownik szybciej się zaadaptuje i utrzyma stabilny rytm pracy.

Szybkie dostosowania bez kosztów

• Jasne polecenia w punktach (3–5 kroków).
• Stałe godziny startu i przerw.
• Cisza (słuchawki) i biurko w ustronnym miejscu.
• Opiekun wdrożenia.
• Tablica zadań.

Jaka pomoc dla pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnością psychiczną?

Zatrudniając osoby niepełnosprawne i nie pozostajesz sam. Rozważając zatrudnienie osób niepełnosprawnych psychicznie w swojej firmie weź pod uwagę, że zyskasz nie tylko wykwalifikowanego i dobrego pracownika, ale także:

• dofinansowanie do jego wynagrodzenia z PFRON (ponieważ kod 02-P oznacza schorzenie specjalne masz prawo do zwiększonej kwoty wsparcia).
• szybsze osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych w firmie ze względu na schorzenie szczególne (są nim przewlekłe choroby psychiczne), a to oznacza brak lub niższe wpłaty na PFRON.
• dofinansowanie na adaptację miejsca i stanowiska pracy.
• dofinansowanie na szkolenia.

Asystenta, który będzie wspierał pracownika z chorobą psychiczną możesz delegować spośród dotychczasowej załogi lub pozyskać z zewnątrz. W obu przypadkach nie poniesiesz kosztów związanych z wynagrodzeniem dla asystenta, gdyż możesz pokryć je także ze środków Funduszu.

Jeśli sprawy formalne związane z pozyskiwaniem wsparcia dla Twojej firmy w związku z zatrudnieniem pracowników z orzeczeniem są zbyt zawiłe i czasochłonne możesz zwrócić się do agencji pracy specjalizującej się w pomocy pracodawcom i osobom niepełnosprawnym. Powierz specjalistom proces poszukiwania odpowiedniego pracownika, pozyskanie dla Ciebie wsparcia, formalności PFRON i długofalowe czuwanie nad całością współpracy.

Co jeszcze może Cię przekonać o wartości pracownika z symbolem 02-P?

Być może analizując możliwości pracy osób niepełnosprawnych w różnych zawodach pomyślałeś, że mija się to z rzeczywistością. Przecież “wszyscy wiedzą”, że choroba psychiczna to agresja, dziwactwa, czy nieprzewidywalność. To oznacza, że tkwisz w błędnych założeniach. Dlatego jako ostatni argument, który przemówi do Ciebie i być może spowoduje, że zdecydujesz się zatrudnić osobę z symbolem 02-P w orzeczeniu, pokażę Ci kilku sławnych ludzi, którzy mimo doświadczanej choroby psychicznej zyskali sławę odnosząc sukcesy zawodowe.

• Księżna Diana – bulimia, depresja i wielokrotne próby samobójcze.
• Michael Phelps – epizody ciężkiej depresji, myśli samobójcze.
• Catherine Zeta-Jones – CHAD typu II (bipolar II).
• John Forbes Nash – schizofrenia (typu paranoidalnego).
• Stephen Fry – choroba afektywna dwubiegunowa i cyklotymia

Jaka praca dla chorych psychicznie z symbolem 02-P w orzeczeniu jest możliwa?

Osoby chore psychicznie, które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności i symbol 02-P, mogą pracować na dotychczasowych stanowiskach lub w wielu branżach, które nie wiążą się ze stresem lub ryzykiem. Czasem wystarczy drobna modyfikacja, jak pokazuje poniżej tabela. Niestety w znacznej części są one wykluczone społecznie z aktywności zawodowej. Mają one trudności znalezieniu pracy w ogóle, a jeśli już to najczęściej wykonują zawody o niskim statusie. Sprzyja to frustracji niepełnosprawnych psychicznie, gdyż wielu z nich posiada specjalistyczną wiedzę i umiejętności i przed chorobą zajmowało wysokie stanowiska.

Zatrudniając osoby, które mają zaburzenia psychiczne możesz łamać stereotypy i syndrom bierności zawodowej tej grupy. Owszem istnieją ograniczenia w zatrudnianiu do zadań, które wiążą się z narażeniem na niebezpieczeństwo lub które wymagają natychmiastowych reakcji pracownika, ale istnieje szereg innych możliwości wykorzystania jego potencjału. Katalog zawodów przytoczony powyżej jest otwarty i od Ciebie zależy, czy znajdziesz odpowiednie miejsce dla osoby chorej psychicznie w swojej firmie.

Twoja tabela decyzyjna

* Zawsze decyduj o zatrudnieniu i stanowisku po ocenie stanowiska (BHP) i zaleceniach lekarza prowadzącego.

FAQ

Źródła

Przeanalizowałam na potrzeby tego artykułu wiarygodne materiały źródłowe i konsultowałam się ze specjalistami zajmującymi się osobami chorymi psychicznie. Dzięki temu powstało powyższe opracowanie zawierające rzetelne informacje, z których możesz skorzystać.

• Wsparcie osób chorujących psychicznie na rynku pracy analiza i zalecenia, RPO, Zasada równego traktowania, Prawo i praktyka nr 15, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Wsparcie_osob.pdf
• https://www.gov.pl/web/zdrowie/narodowy-program-ochrony-zdrowia-psychicznego
• Ochrona zdrowia psychicznego w Polsce: wyzwania, plany, bariery, dobre praktyki, J. Wciórka (red.), wyd. BRPO http://rpo.gov.pl/sites/default/files/Ochrona_zdrowia_psychicznego.pdf
• https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/wywiady/173150,praca-dla-zdrowia-psychicznego
• https://www.power.gov.pl/media/103916/Model_Ekosystemy.pdf
• Zdrowie i ochrona zdrowia w 2021 r. (GUS), https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5513/1/12/1/zdrowie_i_ochrona_zdrowia_2021.pdf
• Zdrowie i ochrona zdrowia w 2022 r. (GUS), https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5513/1/13/1/zdrowie_i_ochrona_zdrowia_2022_2.pdf
• Cochrane review, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7433300/
• EQOLISE – europejskie RCT IPS, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18407881/
• PLOS ONE – metaanaliza, https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0212208&utm
• John F. Nash, https://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/films/nash/
• Stephen Fry, https://www.theguardian.com/society/2006/jul/21/mentalhealth.broadcasting
• Księżna Diana, https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/royals/interviews/bbc.html
• Catherine Zeta-Jones, https://people.com/celebrity/catherine-zeta-jones-on-bipolar-ii-disorder
• Michael Phelps, https://www.si.com/olympics/2018/01/19/michael-phelps-anxiety-depression-suicide-1
• https://mywspieramy.org/jaka-praca-dla-chorych-psychicznie/

Zdobądź więcej cennych informacji:

Praktyczny przewodnik dla pracodawcy o tym, jaką pracę może wykonywać osoba niewidoma

Rozwiewamy stereotypy i pokazujemy, dlaczego warto zatrudniać osoby niewidome w obsłudze klienta

Całkowita niezdolność do pracy a zatrudnienie osób z niepełnosprawnością