Sygnaliści czyli osoby zgłaszające nieprawidłowości w miejscach pracy, pełnią ważną funkcję w elemencie przejrzystości i etyki w organizacjach. Aby skutecznie pełnić swoją funkcję, muszą czuć się bezpiecznie i być chronieni przed wszelkimi formami represji ze strony pracodawców. W polskim prawodawstwie te kwestie reguluje ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. Sprawdźmy zatem jakie przepisy zapewniają ochronę przed zwolnieniem oraz innymi formami mobbingu.

Jakie przepisy regulują ochronę sygnalistów?

Ochrona sygnalistów w Polsce jest szczegółowo uregulowana przez ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. Ustawa ta wprowadza kompleksowy system zabezpieczeń dla osób zgłaszających nieprawidłowości w miejscach pracy, obejmujący zarówno ochronę prawną jak i proceduralną. Przepisy tej ustawy nakładają na pracodawców obowiązek zapewnienia, że sygnaliści nie będą poddawani jakimkolwiek formom represji, w tym zwolnieniu, nieprzedłużeniu umowy o pracę, zawieszeniu w obowiązkach czy powodowaniu strat finansowych. Szczegółowość przepisów ma na celu wyeliminowanie wszelkich potencjalnych działań odwetowych, które mogłyby zniechęcać pracowników do zgłaszania nieprawidłowości. Przykładem takich rozwiązań są np. aplikacje – panele dla sygnalistów jak GoWhistle. Umożliwiają one anonimowe zgłoszenia na różne sposoby a pracodawcom zarządzanie zgłoszeniami i wiele innych funkcji. Wszystkie szczegółowe informacje sprawdzisz na GoWhistle.com gdzie dowiesz się najważniejszych rzeczy o takich panelach.

Ustawa określa także procedury, jakie pracodawcy muszą wdrożyć w swoich organizacjach, aby ochrona sygnalisty była zgodna z prawem. Pracodawcy są zobowiązani do stworzenia bezpiecznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości oraz zapewnienia anonimowości i poufności zgłoszeń. Przepisy wymagają, aby każda organizacja posiadała jasno określone zasady postępowania z takimi zgłoszeniami oraz mechanizmy monitorowania i raportowania przypadków naruszeń. Dodatkowo ustawa przewiduje sankcje dla pracodawców, którzy nie przestrzegają tych przepisów, co ma na celu zapewnienie, że prawa sygnalistów będą rzeczywiście respektowane w praktyce.

Ochrona sygnalisty przed odmową nawiązania stosunku pracy

Jednym z fundamentalnych elementów, który sprawia że ochrona sygnalisty jest realna i mocna jest zabezpieczenie przed odmową nawiązania stosunku pracy. Przepis ten ma na celu przeciwdziałanie dyskryminacji osób, które w trakcie procesu rekrutacyjnego zgłosiły zauważone nieprawidłowości. Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów jednoznacznie zabrania potencjalnym pracodawcom odmowy zatrudnienia kandydatów wyłącznie z powodu zgłoszenia przez nich nieprawidłowości. Taki przepis jest niezwykle ważny, ponieważ zapewnia, że osoby gotowe do informowania o nadużyciach i nieprawidłowościach nie będą obawiały się konsekwencji już na etapie rekrutacji.

Przepis ten działa na kilku poziomach. Przede wszystkim wzmacnia pozycję sygnalistów na rynku pracy, dając im pewność, że ich działania w dobrej wierze nie zostaną użyte przeciwko nim. Po drugie zniechęca potencjalnych pracodawców do wywierania presji na kandydatów w procesie rekrutacji, w obawie przed konsekwencjami prawnymi. Po trzecie stymuluje organizacje do wprowadzenia bardziej przejrzystych i etycznych praktyk rekrutacyjnych, co przekłada się na ogólną poprawę standardów pracy i zarządzania. Dzięki takim regulacjom sygnaliści mogą czuć się bezpieczniej i bardziej pewni swoich działań, co z kolei sprzyja bardziej otwartej i transparentnej kulturze organizacyjnej.

Ochrona przed nieprzedłużeniem umowy o pracę

Sygnaliści są również chronieni przed odmową zawarcia umowy o pracę na czas określony lub nieokreślony po zakończeniu okresu próbnego. Przepisy te są niezwykle istotne, ponieważ zapewniają pracownikom stabilność zatrudnienia, szczególnie gdy mają uzasadnione oczekiwanie na przedłużenie umowy. W praktyce oznacza to, że jeśli pracownik zgłosił nieprawidłowości i oczekiwał przedłużenia umowy po zakończeniu okresu próbnego, pracodawca nie może odmówić zawarcia takiej umowy jedynie z powodu zgłoszenia przez pracownika nieprawidłowości.

Ta forma ochrony ma znaczenie dla budowania zaufania w miejscu pracy. Pracownicy którzy np. wykorzystają bezpośrednie zgłoszenie lub panele dla sygnalistów i czują, że ich status zatrudnienia nie jest zagrożony przez ich działania na rzecz przejrzystości, są bardziej skłonni do zgłaszania nieprawidłowości bez obaw o utratę pracy. Przepisy te zniechęcają pracodawców do nieuczciwych praktyk, takich jak manipulowanie umowami o pracę w celu uciszenia sygnalistów. Taka prawna ochrona sygnalisty jest więc niezbędna dla utrzymania zdrowej kultury organizacyjnej i promowania etycznych zachowań w miejscu pracy.

Ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy

Jednym z najważniejszych aspektów ochrony sygnalistów jest zabezpieczenie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia. Ustawa jednoznacznie zakazuje zwolnienia sygnalisty lub rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli powodem takich działań jest zgłoszenie przez pracownika nieprawidłowości (zarówno osobiście jak i przez panele dla sygnalistów np. GoWhistle). Ochrona sygnalistów jest kluczowa, ponieważ zabezpiecza sygnalistów przed bezpośrednimi represjami ze strony pracodawców, którzy mogą chcieć pozbyć się pracownika z powodu jego działań na rzecz ujawnienia nieprawidłowości.

Ochrona sygnalistów przed zawieszeniem w wykonywaniu obowiązków

Kolejnym istotnym elementem ochrony sygnalistów jest zabezpieczenie przed zawieszeniem w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych. Pracodawca nie może zawiesić sygnalisty w wykonywaniu jego obowiązków jedynie z powodu zgłoszenia przez niego nieprawidłowości. Taki przepis jest bardzo ważny, ponieważ zawieszenie w obowiązkach często oznacza nie tylko utratę wynagrodzenia, ale także de facto marginalizację pracownika w strukturze organizacyjnej.

Ochrona sygnalistów zapobiega sytuacjom, w których pracownik, po zgłoszeniu nieprawidłowości np. poprzez panele dla sygnalistów byłby odizolowany od wykonywania swoich obowiązków i przez to mógłby czuć się dyskryminowany lub represjonowany.
Daje to również sygnalistom pewność, że ich rola i pozycja w organizacji nie zostanie podważona przez działania odwetowe pracodawcy.
W rezultacie organizacje są zobowiązane do utrzymania zasady fair play w swoich strukturach, co sprzyja bardziej przejrzystym i uczciwym praktykom zarządzania.

Ochrona przed stratą finansową

Oprócz ochrony przed bezpośrednimi formami represji ustawa przewiduje także zabezpieczenia przed powodowaniem strat finansowych dla sygnalistów. Pracodawca nie może działać w sposób, który prowadziłby do pogorszenia sytuacji finansowej sygnalisty z powodu jego działań mających na celu ujawnienie nieprawidłowości. Dotyczy to zarówno strat gospodarczych jak i utraty dochodu. Przykładowo pracodawca nie może obniżyć wynagrodzenia sygnalisty ani w inny sposób ograniczyć jego dochodów jako forma represji.

Utrata dochodu lub inne straty finansowe mogą znacząco wpłynąć na życie prywatne i zawodowe sygnalistów, zniechęcając ich do zgłaszania nieprawidłowości. Dzięki temu zabezpieczeniu ochrona sygnalisty jest skuteczna a sami sygnaliści mają pewność, że ich działania na rzecz transparentności nie odbiją się negatywnie na ich sytuacji materialnej.

Sankcje za naruszenie przepisów dotyczących ochrony sygnalistów

Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów wprowadza nie tylko przepisy chroniące sygnalistów, ale także przewiduje surowe sankcje dla pracodawców, którzy naruszają te regulacje. Pracodawca, który nie zapewni odpowiedniej ochrony sygnaliście, może zostać ukarany:

grzywną
ograniczeniem wolności
w skrajnych przypadkach nawet karą pozbawienia wolności

Wysokość grzywny zależy od rodzaju i ciężkości naruszenia, a także od skutków, jakie ono wywołało dla sygnalisty. Sygnalista, który doświadczył represji, ma prawo dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej, w tym żądać odszkodowania za poniesione straty finansowe i moralne.

Przepisy te mają na celu odstraszenie pracodawców od stosowania jakichkolwiek form represji wobec sygnalistów oraz zapewnienie, że osoby zgłaszające nieprawidłowości będą mogły to robić bez obaw o swoje bezpieczeństwo i przyszłość zawodową. Sankcje te są nie tylko karą za naruszenia, ale także mają charakter prewencyjny, zachęcając pracodawców do tworzenia i utrzymywania bezpiecznego środowiska pracy – sprawiając że ochrona sygnalistów jest skuteczna. Dodatkowo też organy nadzoru pracy takie jak Państwowa Inspekcja Pracy, są zobowiązane do monitorowania przestrzegania przepisów dotyczących ochrony sygnalistów i mogą przeprowadzać kontrole w miejscach pracy, aby upewnić się, że są one w pełni zgodne z wymogami ustawy.

Ustawa o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 r. wprowadza zatem kompleksowe przepisy mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w miejscach pracy. Przepisy te obejmują ochronę na wielu płaszczyznach. Dzięki tym regulacjom sygnaliści mogą czuć się bezpiecznie i są chronieni przed wszelkimi formami represji.