Czym są uczucia i emocje? Poznaj różnice i podobieństwa między nimi

Zdarza się, że chcesz powiedzieć, co czujesz, ale słowa jakoś nie pasują. Mówisz „jestem smutny”, a chwilę później myślisz: „może to tylko zmęczenie?” Albo czujesz złość, ale zamiast jej wybuchu, ogarnia Cię dziwne napięcie. To właśnie wtedy pojawia się pytanie: czym są uczucia i emocje oraz jak je odróżnić?

Według American Psychological Association, zrozumienie tej różnicy pomaga lepiej radzić sobie z trudnymi momentami i wspiera zdrowie psychiczne na co dzień. Emocje i uczucia wpływają na Twoje decyzje, relacje i sposób, w jaki postrzegasz świat, nawet jeśli nie zawsze zdajesz sobie z tego sprawę.

Pokażę Ci, czym są emocje (te automatyczne reakcje organizmu), i czym są uczucia (to, co z nimi potem robisz w swojej głowie). Wyjaśnię, dlaczego jedno nie zawsze znaczy to samo co drugie i jak różne podejścia naukowe (Barrett, Damasio, LeDoux – APA, Psychological theories of emotion) tłumaczą ten temat coraz szerzej.

Jeśli chcesz poczuć się pewniej w rozmowie ze sobą i innymi, zostań ze mną. Podzielę się z Tobą wiedzą, którą zdobyłam studiując pedagogikę w zakresie resocjalizacji, profilaktyki społecznej, przeciwdziałania przemocy w rodzinie i pozostałych kierunkach związanych z pomocą drugiemu człowiekowi. Artykuł powstał w celach informacyjnych. Pamiętaj, że nie może zastąpić profesjonalnej porady. Każdy przypadek jest inny a niepokojące objawy wymagają zawsze oceny psychologa lub terapeuty.

Czym są emocje, czyli co dzieje się w ciele zanim to nazwiesz?

Wyobraź sobie, że coś Cię nagle wystraszy, pies wyskakuje zza rogu, słyszysz huk. Zanim zdążysz cokolwiek pomyśleć, Twoje serce już bije szybciej, ręce się pocą, a ciało napina. To jest właśnie emocja. To reakcja Twojego organizmu na coś, co uznał za istotne albo zagrażające. Dzieje się błyskawicznie, jeszcze zanim Twój umysł zdąży się „włączyć”.

Co to są emocje? Podejście naukowe

Według neurologa Josepha LeDoux z New York University, emocje to automatyczne procesy biologiczne, które uruchamiają się bez udziału świadomości. W dużym uproszczeniu, Twój mózg ma „wewnętrzny alarm”, który działa szybciej niż logiczne myślenie. Ten alarm włącza się głównie dzięki ciału migdałowatemu, strukturze odpowiedzialnej za reakcje strachu, złości czy zaskoczenia (Nature, A theory of emotion…).

W psychologii często mówi się o emocjach pierwotnych. To te, które mamy zapisane „fabrycznie”, bez względu na kulturę czy wychowanie.

Przykłady emocji pierwotnych

• Złość – gdy coś narusza Twoje granice.
• Strach – gdy czujesz zagrożenie.
• Radość – gdy coś daje Ci przyjemność.
• Smutek – gdy coś tracisz.
• Wstręt – gdy coś może Ci zaszkodzić
• Zaskoczenie – gdy coś Cię zaskakuje.

Te emocje są krótkotrwałe, intensywne i fizyczne. Nie trzeba ich rozumieć, żeby je poczuć. Twoje ciało „wie” szybciej niż Ty. Warto jednak zapamiętać: emocja to początek, jak zapalenie kontrolki w aucie. Jeszcze nie wiesz, co się stało, ale organizm już daje Ci znać, że coś się dzieje.

Badanie opublikowane w Nature Neuroscience pokazało, że emocje aktywują te same obszary mózgu niezależnie od kultury, co oznacza, że są wspólne dla ludzi na całym świecie.

Czym są uczucia i dlaczego zależą od tego, kim jesteś?

Wyobraź sobie, że widzisz kogoś, kto się spóźnił na ważne spotkanie. Możesz poczuć złość, ale ktoś inny żal. Jeszcze inna osoba obojętność. Dlaczego? Bo choć wszyscy mamy podobne emocje, uczucia to ich bardzo osobista interpretacja. To, co zrobisz z emocją zależy od Ciebie, Twojej historii i sposobu, w jaki myślisz o świecie.

Lisa Feldman Barrett, psycholożka z Northeastern University, twierdzi, że uczucia to świadome doświadczenia emocji, przefiltrowane przez Twoją pamięć, wychowanie i przekonania. To jakby emocja była sygnałem, a uczucie tym, co z nim zrobisz. Czy ten sygnał odczytasz jako zagrożenie? Wyrzut sumienia? Czy coś, co możesz zignorować?

Na co wpływają uczucia?

Twoje uczucia nie pojawiają się w próżni. Są związane z tym, co dla Ciebie ważne.

• Na Twoje decyzje, np. czy się wycofasz czy zawalczysz.
• Na Twoje relacje, jak interpretujesz czyjeś zachowanie.
• Na Twoje zdrowie psychiczne, nadmiar trudnych uczuć może wyczerpywać.
• Na Twoją pamięć. Lepiej zapamiętujemy momenty silnie „odczute”, nie tylko „przeżywane”.

To oznacza, że uczucia to nie tylko „więcej emocji”. To Ty w relacji z emocją. Można powiedzieć, że emocje są jak nuty, a uczucia, jak melodia, którą z nich ułożysz. I dlatego każdy z nas może słyszeć coś trochę innego, nawet gdy „gra” to samo.

Badanie opublikowane w Nature Human Behaviour wykazało, że uczucia aktywują inne obszary mózgu niż emocje. Zwłaszcza korę przedczołową, odpowiedzialną za myślenie, ocenianie i świadomość.

Czym się różnią emocje od uczuć? Prosto i na przykładach

Jeśli do tej pory używałeś słów „uczucie” i „emocja” zamiennie, to wiedz, że nie jesteś pierwszy. W języku potocznym to norma. Ale kiedy przyjrzymy się temu z bliska, okazuje się, że różnice są konkretne, zrozumiałe i naprawdę mają znaczenie. To trochę jak z ogniem i dymem. Jedno prowadzi do drugiego, ale nie są tym samym.

Emocje są pierwsze. Pojawiają się automatycznie, bez Twojej decyzji. Uczucia są chwilę później. To Twoje świadome „czytanie” tego, co się w Tobie dzieje. Emocja trwa kilka sekund. Uczucie może wracać godzinami, dniami albo i latami.

Emocje vs Uczucia. Porównanie

(Źródło: materiały edukacyjne APA, 2022)

Jak przekłada się to na życie?

Wyobraź sobie, że ktoś bliski nie odpisuje Ci przez cały dzień. Twoje ciało reaguje. Szybciej bije serce, czujesz napięcie. To emocja: niepokój lub złość. Potem zaczynasz myśleć: „On mnie ignoruje”, „Pewnie coś się stało” albo „Może to ja zrobiłem coś nie tak”. I tu pojawiają się uczucia: żal, smutek, rozczarowanie.

To ważne rozróżnienie, bo właśnie uczucia często zostają z nami najdłużej. Emocja mija. Ale uczucie może zagnieździć się w Twoich myślach i wpływać na kolejne decyzje. Zrozumienie tej różnicy to nie tylko teoria. To pierwszy krok do lepszego kontaktu z samym sobą i do tego, żeby nie dać się wciągnąć w emocjonalne błędne koło.

Dlaczego różnica między emocjami i uczuciami ma znaczenie dla Twojego zdrowia psychicznego?

Wiesz już, że emocje to błyskawiczne reakcje ciała, a uczucia to Twoje świadome doświadczenia tych stanów. Ale czy to rozróżnienie ma jakiekolwiek znaczenie w codziennym życiu? Zdecydowanie tak. Zwłaszcza jeśli chcesz lepiej radzić sobie ze stresem, relacjami czy własnymi myślami.

Według American Psychological Association, osoby, które potrafią świadomie rozpoznawać emocje i nazywać uczucia, mają mniejsze ryzyko zaburzeń lękowych i depresyjnych. Ułatwia to też pracę w terapii, bo zamiast mówić „mam doła”, możesz precyzyjnie opisać, że czujesz bezsilność, frustrację albo zawód (APA, Lessons on…).

Psychoterapeuci coraz częściej uczą, że nazwanie emocji osłabia jej siłę. Gdy powiesz sobie „czuję złość, bo poczułem się pominięty”, nie tylko lepiej rozumiesz, co się z Tobą dzieje, ale też szybciej wracasz do równowagi. To jakby nazwanie uczucia otwierało wentyl, przez który schodzi ciśnienie.

Wiedzy nigdy dość! Zapraszamy do lektury naszych artykułów:

Poznaj skuteczne strategie i techniki, jak radzić sobie ze stresem

Jak zachować równowagę między pracą a życiem prywatnym i uniknąć wypalenia?

Wskazówki ekspertów, jak rozpoznać pracoholizm i jego objawy oraz sobie z nim poradzić?

Witryna My Wspieramy to bogactwo informacji, porad i życiowych wskazówek. Zapraszamy!

Co zyskujesz, gdy umiesz to rozróżnić?

• Większą samoświadomość. Wiesz, co tak naprawdę czujesz.
• Lepszą komunikację. Potrafisz powiedzieć drugiej osobie, co Cię poruszyło.
• Więcej spokoju. Nie działasz w emocjach, tylko reagujesz świadomie.
• Skuteczniejszą terapię. Wiesz, nad czym pracować.

Z pozoru niewielka różnica – emocja vs uczucie – może w praktyce być jak przełącznik: z bycia zalanym przez trudne stany na bycie ich świadomym obserwatorem. A to już ogromna zmiana dla Twojego zdrowia psychicznego.

Badania prowadzone w ramach terapii AEDP (Accelerated Experiential Dynamic Psychotherapy) pokazują, że pacjenci, którzy uczą się rozróżniać emocje od uczuć, szybciej osiągają poprawę i rzadziej wracają do destrukcyjnych schematów myślenia.

Czy można nie czuć emocji? Co z ich „tłumieniem”?

Czasem możesz mieć wrażenie, że nic nie czujesz. Niby dzieje się coś ważnego – kłótnia, strata, zmiana – ale w środku cisza. Albo odwrotnie: czujesz, że coś w Tobie buzuje, ale nie potrafisz tego nazwać. To może budzić niepokój. I zupełnie słusznie, bo emocje, których nie czujesz, nie znikają. One chowają się głębiej. Czasem przyczyną takiego „odcięcia” od emocji jest długotrwały stres, depresja albo dawna trauma. Mózg – dla Twojego bezpieczeństwa – może po prostu wyciszyć reakcje, których nie dało się wtedy przeżyć. Problem w tym, że wraz z trudnymi emocjami wycisza też te dobre: radość, czułość, bliskość.

Dr Susan Keller z Mayo Clinic zauważa, że tłumione emocje nie przestają działać, one zmieniają sposób działania. Zamiast wybuchnąć na zewnątrz, mogą przybierać formę napięcia w ciele, przewlekłego zmęczenia albo wycofania ((Nature Human Behaviour).

Kiedy brak emocji to sygnał alarmowy

Zwróć uwagę, jeśli:

• Czujesz, że „nic nie czujesz” w ważnych momentach.
• Unikasz rozmów o emocjach, bo „i tak nie umiesz ich nazwać”.
• Ciało daje sygnały: napięcie, bóle, bezsenność, ale nie wiesz, skąd.
• Masz wrażenie, że działasz na autopilocie.

Badania z Mayo Clinic pokazują, że osoby z długotrwałym tłumieniem emocji mają większe ryzyko problemów ze snem, podwyższonego ciśnienia i obniżonej odporności.

Pamiętaj!
Nieodczuwanie emocji nie oznacza ich braku. To może być sposób na przetrwanie czegoś trudnego. Ale jeśli trwa zbyt długo, warto poszukać pomocy. Psycholog pomoże Ci „wrócić do siebie”.

Uczucia i emocje, co z tym zrobić

Emocje i uczucia są nieodłączną częścią Twojego codziennego życia. Nawet wtedy, gdy ich nie zauważasz. To, że czasem trudno je rozróżnić albo w ogóle poczuć, nie oznacza, że coś z Tobą nie tak. To raczej sygnał, że warto się im przyjrzeć z większą czułością i uważnością.

Popatrz na tę scenkę

Siedzisz rano przy stole z kubkiem kawy. Przeglądasz fb i widzisz, że Twoja znajoma awansowała. W ułamku sekundy coś Cię ściska w żołądku. To emocja, może zazdrość albo niepokój. Ciało reaguje zanim zdążysz się zastanowić. Po chwili pojawiają się myśli: „Też się staram, a stoję w miejscu…”, „Może nie jestem wystarczająco dobry?”, „Cieszę się, ale czuję się pominięty.” I tu wchodzą uczucia. Może to smutek, rozżalenie, może poczucie winy, że trudno Ci się szczerze ucieszyć.

I teraz, w zależności od tego, czy rozpoznasz te emocje i uczucia możesz zareagować różnie. Może tylko klikniesz „lajka” bez słowa. Może nie odpiszesz jej nic. A może zdecydujesz się pogratulować, ale dopiero, gdy uporządkujesz, co się w Tobie naprawdę dzieje. Czasem to, co myślisz, że „masz focha”, to po prostu emocja, która jeszcze nie została przez Ciebie nazwana.

Jeśli często masz wrażenie, że nie rozumiesz, co się w Tobie dzieje, albo trudno Ci mówić o emocjach, rozmowa z psychologiem może pomóc. Specjalista pomoże Ci nazwać to, co niewypowiedziane i odzyskać kontakt z własnym wnętrzem. Ten artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje profesjonalnej porady. Ale jeśli coś w nim poruszyło Twoją uwagę, to zatrzymaj się. Ten krok pomoże Ci zadbać o zdrowie, relacje i samopoczucie.

Sprawdzone źródła

Przygotowując artykuł o emocjach i uczuciach, analizowałam liczne materiały, od recenzowanych artykułów w Nature Human Behaviour po praktyczne lekcje edukacyjne APA. Wyselekcjonowałam tylko te źródła, które były najbardziej aktualne i wartościowe, opublikowane przez uznane instytucje i znane czasopisma. Robiłam to z myślą o Tobie, byś mógł łatwiej zrozumieć różnice między emocjami a uczuciami i poczuć się spokojniej, mając konkretne informacje. Artykuł to sprawdzona w mojej praktyce i bezpieczna, fachowa wiedza, która pomoże Ci lepiej reagować na swoje reakcje oraz lepiej komunikować się z bliskimi.

Poniżej znajdziesz część wykorzystanych materiałów. Możesz je przejrzeć samodzielnie. Wszystkie pozycje pochodzą z renomowanych źródeł i pozwalają pogłębić temat w każdej chwili.

1. Nature Human Behaviour – Mass‑scale emotionality reveals human behaviour (2021)
2. APA – Lessons on emotion (precollege TOPSS)
3. Nature Human Behaviour – Multi‑country reappraisal interventions (2021)
4. Nature – A theory of emotion based on a universal model (2024)
5. APA – Psychological theories of emotion (precollege TOPSS)