Gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności? Rozwiewamy wątpliwości Pracodawców

Gdy niesprawny pracownik odpowiada na ofertę pracy lub dostarczy orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w trakcie zatrudnienia, wielu pracodawców staje przed ogromnym dylematem. Rodzą się liczne wątpliwości. Tym liczniejsze, im bardziej temat niepełnosprawności jest odległy przedsiębiorcy. Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej wydaje się problemem i niepotrzebnym obciążeniem firmy oraz dodatkowymi obowiązkami.

W dzisiejszym artykule chcemy rozwiać zasadnicze wątpliwości pracodawców. Co robić, gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności, jak pracodawca ma je czytać i rozumieć? Wykażemy także, że status niepełnosprawności pracownika może być korzystny.

Zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych to nie tylko obowiązki, ale także korzyści dla przedsiębiorców z otwartego rynku pracy.

Co pracodawca powinien wiedzieć o orzeczeniu niepełnosprawności pracowników?

Będąc przedsiębiorcą, zapewne nie jeden raz spotkałeś się z różnymi typami orzeczeń o niepełnosprawności. System orzecznictwa w Polsce jest złożony. Nic więc dziwnego, że możesz gubić się w gąszczu przepisów i niezrozumiałych wykładni prawnych. Dlatego na początek powinieneś zapoznać się z podstawowymi rodzajami orzeczeń, które mogą na twoje biurko złożyć kandydaci do pracy lub twoi dotychczasowi pracownicy. Powinieneś wiedzieć, że aktualnie w Polsce istnieją dwa rodzaje orzeczeń:

1. wydawane dla celów rentowych przez lekarzy orzeczników ZUS, KRUS, MSWiA i MON
   Orzekaniem do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik ZUS, który ocenia stopień zdolności do pracy. Wydaje on orzeczenie, na podstawie którego ubezpieczyciel podejmuje decyzję w sprawie przyznania renty. W orzeczeniu takim spotkasz się z określeniami:
   – częściowo niezdolny do pracy,
   – całkowicie niezdolny do pracy,
   – całkowicie niezdolny do pracy oraz samodzielnej egzystencji.
2. wydawane dla celów poza rentowych przez Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności
   Drugim organem orzeczniczym zgodnie z Ustawą o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych, są Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Orzecznictwo to dotyczy celów poza rentowych. Tu spotkasz się ze stopniami niepełnosprawności. Jest ich trzy:
   – znaczny stopnień niepełnosprawności,
   – umiarkowany stopnień niepełnosprawności,
   – lekki stopnień niepełnosprawności.

Grupa inwalidzka. Czy te decyzje KIZ są nadal aktualne?

To jednak jeszcze nie wszystko. Zapewne spotkałeś się z terminem grupa inwalidzka. Do 1 września 1997 r. funkcjonowały Komisje Lekarskie do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia przy ZUS. Wydawały one decyzje o przyznaniu jednej z trzech grup inwalidzkich: I, II lub III. Decyzje te, o ile zostały wydane bezterminowo, funkcjonują do dnia dzisiejszego. Mogą być traktowane przez ciebie, jako przedsiębiorcę analogicznie do stopni niepełnosprawności.

Jak traktować różne rodzaje orzeczeń pracowników?

W związku ze złożonym orzecznictwem możesz mieć dylemat, jak traktować konkretne decyzje. Ustawa o Rehabilitacji Zawodowej, art.5, z dnia 27 sierpnia 1997 r. przychodzi Ci tu z pomocą, wskazując, że możesz:

• orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, traktować na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności,
• orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, traktować na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji traktować jako znaczny stopień niepełnosprawności.

Jak rozumieć status niepełnosprawności w systemach orzecznictwa?

Zapamiętaj!
Od 01.01.1998 r. podstawą do uznania osoby za niepełnosprawną jest wyłącznie orzeczenie wydane Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności lub orzeczenie lekarza orzecznika ZUS.
Orzeczenia KIZ i KRUS, wydane przed 1 stycznia 1998 r., traktuje się na równi z odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, jeżeli są ważne.

Jak pracodawca ma czytać orzeczenie o niepełnosprawności?

Najważniejszymi informacjami, z którymi spotkasz się w orzeczeniu i powinieneś je rozumieć oraz wiedzieć, czym się one wiążą, są:

1. stopień niepełnosprawności,
2. kod lub inaczej symbol niepełnosprawności,
3. termin ważności orzeczenia.

Jakie znaczenie dla pracodawcy mają stopnie niepełnosprawności?

Dla pracodawcy istotną informacją jest fakt powiązania określonego stopnia widniejącego na orzeczeniu z wysokością dofinansowania wynagrodzenia PFRON pracownika z orzeczeniem. Zwróć też uwagę na konieczność dostosowania miejsca pracy, szczególnie w przypadku pracowników ze stopniem znacznym i umiarkowanym. Nie mniej ważne dla ciebie są także uprawnienia tychże pracowników ściśle powiązane z przyznanym stopniem niepełnosprawności.

Jaki wpływ na uprawnienia pracodawcy mają symbole schorzeń specjalnych?

Symbole niepełnosprawności zamieszczane na orzeczeniach są dla pracodawców istotną wskazówką o występowaniu u konkretnego pracownika tzw. schorzenia specjalnego. Jeśli zauważysz na dostarczonym ci orzeczeniu jeden z poniższych kodów możesz wnioskować o zwiększoną kwotę dofinansowania do wynagrodzenia pracownika z PFRON:

• całościowe zaburzenia rozwoju 12-C,
• choroba psychiczna 02-P,
• upośledzenie umysłowe 01-U,
• epilepsja 06-E,
• osoby niewidome 04-O.

Schorzenie specjalne udokumentujesz orzeczeniem pracownika.

Z czym się wiążą dla pracodawcy schorzenia szczególne u pracownika?

Istnieje grupa schorzeń, których występowanie u zatrudnionej osoby niepełnosprawnej pozwala korzystniej obliczyć wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Wiąże się to z obniżeniem obowiązkowej wpłaty na PFRON dla pracodawców zatrudniających powyżej 25 pracowników. Schorzenia szczególne, które powinieneś znać, to:

• choroba Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• paraplegia, tetraplegia i hemiplegia,
• zaburzenia wzroku,
• zaburzenia słuchu,
• nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS,
• epilepsja,
• przewlekłe choroby psychiczne,
• upośledzenie umysłowe,
• miastenia,
• późne powikłania cukrzycy.

Niestety, nie wszystkie schorzenia szczególne są ujęte w orzeczeniu o niepełnosprawności. Nie będziesz mógł zatem zorientować się, śledząc tylko zapisy w orzeczeniu, czy twój pracownik je posiada. W przypadku symboli niepełnosprawności: 06-E, 01-U, 02-P i 04-O bez trudu odkryjesz, że to jednocześnie schorzenie specjalne oraz szczególne. W pozostałych przypadkach musisz udokumentować schorzenie szczególne swojego pracownika zaświadczeniem od lekarza specjalisty.

Co oznacza dla pracodawcy orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy?

Być może wydaje ci się to nielogiczne, ale nawet osoba z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji może podjąć zatrudnienie. Ocena, czy jej wolno i w jakich warunkach może wykonywać obowiązki zawodowe, leży po stronie lekarza medycyny pracy.

Kluczowym abyś poprawnie rozumiał terminy: całkowita niezdolność do pracy lub częściowa niezdolność do pracy. Określenia te dotyczą tylko sytuacji związanych z wykonywaniem obowiązków w tzw. normalnych warunkach pracy, identycznych, jak w przypadku pracowników zdrowych. Jeżeli uwzględnisz występowanie stopnia i rodzaju niepełnosprawności swojego pracownika oraz przystosujesz warunki pracy do jego potrzeb, to określenie „całkowita niezdolność do pracy” traci swoją bezpośrednią wymowę.

Orzeczenie tego typu, jest tylko wskazaniem do przystosowania stanowiska oraz adaptacji miejsca pracy, zgodnie z potrzebami pracownika.

Poznaj uprawnienia Pracodawców? Zapraszamy do lektury artykułów związanych z zatrudnieniem niepełnosprawnych. Przeczytaj, m.in.:

Czy w 2024 roku będzie wzrost dofinansowania PFRON do wynagrodzeń pracowników z orzeczeniem?

Dofinansowanie wynagrodzeń z PFRON. Przewodnik dla pracodawców zatrudniających pracowników niepełnosprawnych  

Przedstawiamy Ci orzeczenie o niepełnosprawności bez tajemnic, byś wiedział wszystko, co powinieneś

Poznaj uprawnienia pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności i postępuj zgodnie z Prawem Pracy

Poszukaj inne wpisy w witrynie My Wspieramy. Odkrywaj tematy dla siebie, zyskuj wiedzę i inspiruj się!

Dlaczego okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności jest ważny dla pracodawcy?

Z orzeczenia pracownika, dowiesz się, na jaki termin zostało ono wydane i kiedy on upływa. To istotna wskazówka. Wsparcie finansowe z PFRON możesz otrzymywać bowiem, do momentu, kiedy orzeczenie pracownika traci swoją ważność. Z tą chwilą twój pracownik jednocześnie traci prawo do dodatkowych uprawnień z tytułu stopnia niepełnosprawności, np. dodatkowego urlopu, skróconego czasu pracy itd.

Warto więc, aby zachować ciągłość statusu osoby niepełnosprawnej twojego pracownika. Aby się tak stało, powinien on w odpowiednim czasie uzyskać i przedstawić ci nowe orzeczenie.

Co dalej, gdy wygasa orzeczenie o niepełnosprawności w trakcie zatrudnienia?

Kiedy pracownik nie może ci dostarczyć w odpowiednim terminie nowego orzeczenia, w takiej sytuacji ma zastosowanie art. 2a ust. 3 Ustawy o Rehabilitacji. Ten przepis pozwala ci zaliczyć w ewidencji pracownika, jako niepełnosprawnego do 3 miesięcy wstecz od daty dostarczenia nowego orzeczenia. Decyzja musi jednak potwierdzać zachowanie ciągłości stopnia niepełnosprawności tego pracownika. Dostarczenie nowego orzeczenia pracownika po terminie upływu ważności poprzedniego ma wpływ na zaliczenie do ewidencji pracowników niepełnosprawnych, jak i przeliczanie miesięcznego wymiaru czasu pracy.

Przykład
Pracownik posiada schorzenie specjalne, pracodawca otrzymuje wyższe dofinansowanie wynagrodzenia. Jeżeli orzeczenie pracownika było ważne do 30 marca 2025 roku, a kolejne dostarczył  15 kwietnia to pracodawca, składając wniosek Wn-D i załącznik INF-D-P za kwiecień do PFRON powinien przeliczyć mu przeciętny miesięczny wymiar czasu pracy od 1 do 14 kwietnia jako pracownika niepełnosprawnego bez schorzenia specjalnego, a od 15 do 30 kwietnia, jako pracownika niepełnosprawnego ze schorzeniem specjalnym. Podobnie należy postąpić w przypadku wypełniania informacji INF-1 i deklaracji DEK-II za kwiecień 2025 r.

Co robić, gdy pracownik dostarczył orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w trakcie zatrudnienia?

Może zdarzyć się, gdy nagle pracownik przyniesie orzeczenie o niepełnosprawności. Jeżeli dotychczas nie zatrudniałeś osób niepełnosprawnych, to raczej nie masz odpowiednio przystosowanych stanowisk pracy. Stoisz zatem przed dylematem, co powinieneś zrobić. Do rozważenia pozostają ci 2 opcje:

1. Możesz wypowiedzieć mu umowę o pracę, jeśli lekarz medycyny pracy nie wyrazi zgody na zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku.
   Przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę. Źródło: wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1999 r. (sygn. akt I PKN 469/99)
2. Możesz jednak wyznaczyć dla niego inne stanowisko lub stworzyć nowe, dostosowane do potrzeb wynikających z niepełnosprawności.

Ważne!
Jeśli pracownik nabył niepełnosprawność w wyniku wypadku przy pracy lub wystąpienia choroby zawodowej, to pracodawca jest zobowiązany do zorganizowania nowego stanowiska pracy w ciągu 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez pracownika gotowości powrotu do pracy. Jednocześnie, to powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia zaliczenia do osób niepełnosprawnych. Brak terminowego zastosowania się pracodawcy do wymogu skutkuje koniecznością wpłaty do PFRON w wysokości 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Nie dotyczy to sytuacji, w której wyłączną przyczyną wypadku przy pracy była wina pracownika i naruszenie zasad BHP.

Co daje pracodawcy orzeczenie niepełnosprawności pracownika?

Dzięki orzeczeniu niepełnosprawności pracownika, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych może wesprzeć Cię, m.in. udzielając:

• dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych,
• zwrotu kosztów na adaptację stanowiska pracy do potrzeb pracownika z niepełnosprawnością,
• zwrotu kosztów na wyposażenie stanowiska pracy dla pracownika z niepełnosprawnością,
• zwrotu kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego,
• zwrotu kosztów zatrudnienia pracownika wspomagającego.

Jak orzeczenie wpływa na wpłaty do PFRON?

Będąc pracodawcą, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników, każdego miesiąca dokonujesz wpłaty na PFRON. To istotne obciążenie. Orzeczenia pracowników sprawiają, że możesz osiągnąć odpowiedni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych 6%. Tym samym obniżyć lub zostać zwolnionym z obowiązkowej wpłaty PFRON.

Jakie przywileje i prawa pracownika niepełnosprawnego wymusza orzeczenie?

Powinieneś pamiętać, że obok korzyści wynikających z zatrudnienia pracowników z orzeczeniem, musisz respektować także ich prawa i przywileje. Większość z nich uzależniona jest od stopnia niepełnosprawności widniejącego w orzeczeniu. Pamiętaj o:

• Przystosowaniu stanowiska pracy.
• Skróconym czasie pracy.
• Dodatkowym urlopie dla pracowników niepełnosprawnych – 10 dni.
• Dodatkowej przerwie.
• Umożliwieniu wyjścia do lekarzy specjalistów godzinach pracy.

Co dalej, gdy pracownik przynosi orzeczenie o niepełnosprawności

Świadomy pracodawca powinien potrafić rozszyfrować orzeczenie o niepełnosprawności swojego pracownika. Przedstawiliśmy ci podstawowy zakres informacji, które znajdziesz w orzeczeniu i jednocześnie, które mają wpływ na twoje obowiązki oraz uprawnienia wynikające z zatrudnienia pracownika z dysfunkcją.

Istotne znaczenie dla ciebie mają:

• stopień niepełnosprawności,
• schorzenia specjalne,
• schorzenia szczególne,
• oraz termin, na jaki zostało wydane orzeczenie.

To od tych zmiennych zależy możliwość uzyskania dofinansowania wynagrodzenia pracownika i jego wysokości oraz możliwość zmniejszenia lub brak konieczności wpłat do PFRON-u. Od stopnia niepełnosprawności zależą także przywileje pracowników, które powinieneś realizować w swojej firmie.

Źródła

Artykuł został opracowany na podstawie doświadczeń pracowników agencji My Wspieramy, licznych publikacji i ustaw dotyczących orzecznictwa i zatrudnienia niepełnosprawnych.

• https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19971230776/U/D19970776Lj.pdf
• https://niepelnosprawni.gov.pl/wp-content/uploads/2025/02/1.-System-orzecznictwa-o-niepelnosprawnosci-w-Polsce.pdf
• https://www.nik.gov.pl/plik/id,4996,vp,6483.pdf
• https://polityka-spoleczna.ipiss.com.pl/api/files/view/1477211.pdf
• https://www.pfron.org.pl/download/5/77/02AnnaWilmowska-Pietruszynska.pdf
• https://wolomin.org/wp-content/uploads/2018/11/informacja_pracodawcy_1.pdf
• https://www.pfron.org.pl/pracodawcy/dofinansowanie-wynagrodzen/materialy-informacyjne-oraz-instruktazowe/